Kara kuşatma

SELÇUK BÖKE

ABD’nin İran’a yönelik ikinci yaptırım paketi 4 Kasım’da 180 günlük sürenin dolmasının ardından 5 Kasım’da devreye giriyor. Donald Trump’ın mayıs ayında İran nükleer anlaşmasından çekilme kararının ardından Tahran’a yönelik yaptırımların ikinci ayağını içeren yaptırımlar, doğrudan petrol ve doğalgaz ticaretini hedef alıyor. Bu tarihten itibaren İran Ulusal Petrol Şirketi, İran Petrol Ticaret Şirketi ve Ulusal Tanker Şirketine uluslararası kısıtlamalar getirilirken, ekonomisi büyük ölçüde petrole dayalı İran’dan petrol ve ürünlerinin satışına yaptırımlar uygulanacak. Yaptırımlar ekonomik olarak İran kadar AB ülkelerini de etkileyecek. Avrupalı şirketlerin yaptırımlara takılmaması için takas formülü üzerinde durulurken, takas mekanizmasının 5 Kasım’da yürürlüğe girmesi bekleniyor. Ambargo AB ülkeleri kadar Tahran’dan doğalgaz ve petrol ithal eden Türkiye’yi de rahatsız ediyor. Türkiye, Çin, Hindistan, Japonya ve Güney Kore ile birlikte İran’dan petrol ithalatı yapan başlıca devletler arasında yer alıyor. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nun 2017 verilerine göre Türkiye yıllık ham petrol ihtiyacının yaklaşık yüzde 50’sini İran’dan yaptığı ithalat ile karşılıyor. Türk yetkililer özellikle enerji arzı konusundaki kararlılığını “Türkiye, ABD için kışı soğukta geçirmeyecek” sözleriyle dile getirilmişti.

FİRMALAR TERCİHE ZORLANIYOR
ABD’nin İran’a yönelik ambargosunu gazetemize değerlendiren İran Araştırmalar Merkezi (İRAM) Ekonomi Koordinatörü Prof. Dr. Murat Aslan, ambargonun ardından firmaların ABD ile İran arasında tercih yapmak zorunla kalacağına dikkat çekti. Aslan şunları söyledi: Birçok firmanın ABD pazarını riske atmamak için İran piyasasından çekildiğini görüyoruz. İran’da ekonomik durum daha da kötüleceşek. 2018 yılının ilk günlerinde 1 ABD doları yaklaşık olarak 4 bin tümen (İran para birimi) civarındaydı. Bugün yaklaşık 15-16 bin tümene çıktı. Yüzde 300-400 civarında İran parasının değer kaybetmesi İran için hakikaten çok ciddi sıkıntıların göstergesi. Yaptırımların devreye girmesiyle de İran’ın birçok mal ve hizmeti yurt dışında satın alması hususunda ciddi problemler yaşayacağı gözlemleniyor. Yaptırımlar ilaç ve gıda gibi temel ihtiyaçların dışında her şeyi kapsıyor. Bu da tabii ki ilerde toplumsal olaylara evrilir mi sorusunu akla getiriyor, bu risk var. Dolayısıyla İran’ı çok zorlu bir süreç bekliyor.

TÜRKİYE ÇOK ETKİLENMEZ
Ambargonun Türkiye’ye etkisini de değerlendiren Prof. Dr. Murat Aslan “Başta doğalgaz ve petrol olma üzere İran’dan önemli miktarda ithalatımız söz konusu. İran, enerji güvenliğimiz bakımından önemli bir ülke. Yine İran’a birçok ham madde satıyoruz. Bizim iş adamlarımız iki ülkenin coğrafi anlamda birbirine yakın olması sebebiyle ticareti devam ettirmeyi düşünüyorlar. Çünkü biz ilkesel olarak tek taraflı yaptırıma karşıyız. İş adamlarında da çok ciddi bir geri çekilme gözlenmiyor. Sadece Türkiye’de iş yapan yabancı şirketlerin biraz çekimser davranmasını bekliyoruz. Orta ve daha küçük ölçekli firmaların ise ticaretini devam ettirmesini ön görüyorum. Ancak geçmişle karşılaştırdığımızda İran’la Türkiye’nin ticari ilişkisi bir miktar gerileyebilir” dedi. Uzmanlara göre, Trump ambargoyu seçimler için bir koz olarak kullanmak istiyor. Ancak Trump aynı zamanda bir taş ile iki kuş vurma peşinde. İran halkının ekonomik olarak kıskaç altına alınarak rejime karşı ayaklanması hedefleniyor.

İŞTE ABD’NİN ŞARTLARI:
*Nükleer alandaki çalışmaları Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’na (IAEA) bildir.
*Uranyum üretimini durdur.
*Balistik füze denemelerine son ver.
*İran’da tutuklu bulunan Amerikan vatandaşlarının serbest bırak.
*Lübnan Hizbullahı, Hamas ve Filistin İslami Cihat gruplarına yardımı kes.
*Şii milisleri silahsızlandır.
*Yemen’de Husiler’e desteğe son ver.
*IRGC Kudüs Güçlerine desteğini kes.
*İsrail’i tehdit etme.

İran’ın petrol geliri yarıya düşecek
Dünyanın dördüncü büyük petrol rezervine sahip olan İran’da yaklaşık 150 milyar varil ham petrol ve 33,5 trilyon metreküp doğalgaz bulunuyor. Günlük 2 milyondan fazla varil olan ham petrol ihracatının yarısı Çin ve Hindistan’a, yüzde 25’i de Avrupa’ya yapılıyor. Yaptırımlarla birlikte İran’ın yıllık 60 milyar dolar petrol gelirinin 27 milyar düşeceği tahmin ediliyor.

İran ile ticarete mecburuz
İran’a yönelik ambargoyu kabul etmesinin Türkiye-İran sınır ticaretini etkileyeceğini belirten TÜRSAB Doğu Anadolu Bölge Başkanı Cevdet Özgökçe “İran ile Türkiye arasında doğalgaz ve petrolün yanı sıra 181 kalem ithalat ve ihracat ürünü var. Eğer ABD’nin isteğini yaparsak biz bu 181 kaleme çizgi çekeceğiz. Esnafımız, tüccarımız, turizm ve bölgenin kalkınması için ciddi zarar. İran bizim komşumuz ve ticaret yapmak mecburiyetindeyiz. İran’la asırlardır komşuluğumuz ve ticaretimiz var. Burada (Van) en az 100 tane İranlı fabrikatör var. Yine Türkiye’nin çeşitli yerlerin de İranlıların açığı fabrikalar mevcut. Bu müeyyide bizim elimizi kapatıp önümüzü kesecek. Bizi perişan edecek” diye konuştu. İran’dan Türkiye’ye yaş meyve ihracatı yapan Hussein Esgeri’ye göre ABD’nin İran’a karşı yaptırımlarından Türkiye muaf tutulmazsa İran’dan Türkiye’ye ihracat yapan iş adamları büyük zarar görecek. Esgeri “İran’dan Türkiye’ye meyve ticareti yapıyorum. Ayrıca Van’da LED fabrikamız var. Bazı malzemeleri İran’dan getirmek zorundayız. Umudumuz Türkiye’nin ABD yaptırımlarına uymaması” dedi.

Türkiye muaf olacak
ABD tarafından yapılan açıklamada İran’dan petrol ithal eden 8 ülkeye geçici olarak muafiyet tanınacağı, 2015 yılında imzalanan Nükleer Anlaşma kapsamında kaldırılan yaptırımların da yeniden uygulamaya konulacağı belirtildi. ABD Hazine Bakanlığı da İran’a karşı uygulanacak olan yaptırımlar kapsamında toplamda 700 kişi ve kurumun listeye dâhil edildiğini bildirdi. Hazine Bakanlığı ayrıca İran’ı küresel bankacılık sistemi SWIFT’ten çıkarmak istediğini duyurdu. Muafiyetten yararlanacak ülkeler arasında Türkiye’nin olması beklenirken, Enerji Bakanı Fatih Dönmez bu yönde duyumlar aldıklarını söyledi. ABD tarafından yapılan son açıklamada ise muafiyet listesindeki 8 ülkenin pazartesi günü açıklanacağı kaydedildi.

Türkiye’den ilk yaptırım
Türkiye’de İran’a ilk yaptırım Petrol Ofisi’nden geldi. Türkiye’de faaliyet gösteren Hollanda merkezli Vitol Grubu İranlı şirketlere gönderdiği yazıda “1 Kasım itibarıyla uluslararası yasaklar ve şirket kurallar çerçevesinde Petrol Ofisi üzerinden hiçbir İran hava yoluna ve İran tescilli hava araçlarına yakıt veremeyeceğimizi bildiriyoruz” denildi.