İsrail'in saldırıları Filistin ekonomisini nasıl etkiliyor? İşgalin büyük bilançosu

İsrail'in Gazze Şeridi'ne saldırıları 3 aydır devam ediyor. Saldırılarda şu ana kadar en az 8 bini çocuk, 6 bin 200'ü kadın olmak üzere, 18 bin 608 Filistinli hayatını kaybetti. Enkaz altında binlerce ölü olduğu bildirilirken, halkın sığındığı hastane ve eğitim kurumları hedef alınarak sivil altyapı tahrip ediliyor.

Özellikle altyapıyı hedef alan saldırılar ve insanların göçe zorlanması nedeniyle Filistin ekonomisine ilişkin kaygılar da artıyor. Dünya Bankası, işgalci İsrail güçlerinin üç aydır devam eden saldırıları nedeniyle Filistin ekonomisine ilişkin tahminlerini güncelleme kararı aldı. Gazze’ye yönelik saldırılardan önceki yüzde 3,2'lik büyüme tahminini değiştiren banka, ekonomide 2023’te yüzde 3,7'lik bir daralma beklediğini açıkladı.

Washington merkezli kuruluşun yayınladığı aylık güncellemeye göre; Filistin ekonomisi, Ekim ayında başlayan saldırılardan bu yana “neredeyse tamamen durma noktasına” geldi. Saldırının ülke ekonomisinin geleceği üzerinde “kalıcı bir etki” riskini yükselttiği belirtilen raporda, bölgedeki yoksulluk seviyelerinin çarpıcı şekilde arttığı ifade edildi.

EN AZ 1,5 MİLYAR DOLARLIK KAYIP

Daralmanın, yalnızca 2023 için nominal gayri safi yurtiçi hasılada en az 1,5 milyar dolarlık bir düşüşe eşit olması beklenirken, kayıpların hane halkı gelirlerine, şirket kârlarına ve devlet vergileri etkileyeceği düşünülüyor.

Aslında Filistin, Covid-19 salgının ekonomide açtığı yaraları sarmaya başlamıştı. Büyüme rakamları elde edilen ekonomi, işgalci İsrail’in yeni bir katliam başlatmasıyla daralmaya başladı. Öyle ki Covid-19 salgınından sonra elde edilen tüm ekonomik toparlanma silindi.

Gazze’deki daralma, İsrail'in Ağustos 2022'den bu yana işgal altındaki Batı Şeria'ya Gazze ürünlerinin satışına getirdiği ek kısıtlamaların bir sonucu olarak tarım, ormancılık ve balıkçılık sektörlerindeki daralma nedeniyle ortaya çıktı.

Dünya Bankası’nın raporunda konuya ilişkin, “Ülke içinde kitlesel yerinden edilme, evlerin, varlıkların ve üretim kapasitesinin tahrip edilmesi, derin bir durgunlukla birlikte daha fazla Gazzeliyi yoksulluk sınırının altına itti” denildi.

15 YILLIK İSRAİL ABLUKASI

Haziran 2007'den bu yana işgal güçlerinin birçok saldırısına maruz kalan Gazze; İsrail’in karadan, denizden ve havadan ablukası altında. Gazzelilerin, ülkelerinden çıkmak ya da girmek için İsrail kontrolündeki iki kara geçiş noktasının birinden izin almaları gerekiyor.

2023'ün ilk yarısında, Filistin ekonomisi, pandemi sonrası toparlanmanın azalmasının da etkisiyle yıllık yüzde 3 civarında büyüdü. Aynı dönemde Gazze ekonomisi ise, yıllık bazda yüzde 4,4 küçülerek derin bir daralma yaşadı.

Ekonomideki daralma, İsrail'in Ağustos 2022'den bu yana işgal altındaki Batı Şeria'ya Gazze ürünlerinin satışına getirdiği ek kısıtlamaların bir sonucu olarak tarım, ormancılık ve balıkçılık sektörlerindeki küçülme nedeniyle ortaya çıktı.

Dünya Bankası’nın raporunda konuya ilişkin, “Ülke içinde kitlesel yerinden edilme, evlerin, varlıkların ve üretim kapasitesinin tahrip edilmesi, derin bir durgunlukla birlikte daha fazla Gazzeliyi yoksulluk sınırının altına itti” denildi.

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı'nın (UNCTAD) Filistin halkına yapılan yardımlarla ilgili son raporu ise İsrail'e zorunlu bağımlılığı ortaya koydu. Rapora göre; aşırı üretim, işlem maliyetleri ve İsrail ablukası, kronik bir ticaret açığına yol açtı. Filistin’in 2022 yılındaki ihracatı ticaretinin yüzde 72'sini İsrail'e gerçekleştirdi. Bu, İsrail’e orantısız ve zorunlu bir bağımlılığı gösteriyor.

İSRAİL, ALTYAPIYI HEDEF ALIYOR

Bankanın güncellemesine göre, 7 Ekim’de başlayan saldırılar halihazırda ambargo altındaki Filistin ekonomisini adeta yok etti.

Kasım ayının ikinci yarısı itibariyle, Gazze'de bilgi ve iletişim teknolojisi altyapısının yaklaşık yüzde 60'ı, sağlık ve eğitim merkezlerinin en az yüzde 60'ı ve ticaretle ilgili altyapının yüzde 70'i hasar gördü veya yıkıldı. Tüm birincil, ikincil ve üçüncül yolların neredeyse yarısı tahrip edilirken, yarım milyondan fazla insan da evsiz kaldı.

Raporda, “Filistin topraklarındaki can kaybı, ülkedeki altyapıya verilen zararların hızı ve boyutu ile gelir akışlarındaki azalma benzersizdir” ifadesi kullanıldı.

Katliam devam ederken, kuşatma ve yıkımın ekonomik ve sosyolojik yansımalarının yıllar boyunca devam etmesi bekleniyor.

İSRAİL EKONOMİSİNDE KÜÇÜLME BEKLENİYOR

Öte yandan işgalci İsrail’in ekonomisi de savaşın etkilerini hissediyor. Uluslararası derecelendirme kuruluşu S&P Global Ratings’in geçen ay yaptığı açıklamada, İsrail ekonomisinin “lojistik aksaklıklar, iş kesintisi, azalan işgücü, Tamar gaz sahasındaki üretimin askıya alınması ve daha düşük yatırımlardan kaynaklanan daha ciddi sonuçlarla” karşı karşıya kalmasının beklendiği ifade edildi.

Kuruluş, İsrail'in GSYİH’nın 2023'ün dördüncü çeyreğinde yıllık yüzde 5 küçülmesini ve yıllık büyümesini yüzde 1,5'e düşürmesini bekliyor. 2024 için ise, yüzde 0,5 büyüme öngörüyor.

Konuyla ilgili açıklama yayınlayan değerlendirme şirketi, “Bu savaşın İsrail, Gazze ve Batı Şeria'daki halklar üzerinde, kalıcı ekonomik etkileri olacaktır” ifadelerini kullandı.

BM Kalkınma Programı ve BM Batı Asya Ekonomik ve Sosyal Komisyonu (ESCWA) tarafından Kasım ayında yayınlanan bir raporda ise, ülkedeki yoksulluğun yüzde 20 arttığı ve gayri safi yurtiçi hasılanın ise yüzde 4,2 azaldığı belirtildi. Kuruluş, İsrail’in saldırılarının Filistin üzerindeki ekonomik etki düzeyinin Suriye ve Ukrayna'daki savaşı geride bıraktığını ifade etti.

GAZZE’DE ÜRETİM YÜZDE 84 ORANINDA AZALDI

Gazze'nin özel sektör faaliyeti çöktü ve üretim sadece Ekim ayında yüzde 84 oranında daraldı.

Raporda, Filistin Merkezi İstatistik Bürosu'nun ön tahminlerine atıfta bulunarak, 56 bin resmi işletmenin çoğunun faaliyetlerini askıya aldığı, en az 147 bin kişinin ise işinden olduğu belirtildi.

Ülkenin istatistik bürosu, Filistin genelinde özel sektör kuruluşlarının savaşın başlamasından bu yana 713 milyon dolardan fazla zarar ettiğini ve bunun da günde yaklaşık 24 milyon dolara eşdeğer olduğunu belirtti. Bu veriye, Gazze Şeridi'nde 2,5 milyar dolardan fazla olan mülk ve sabit varlık kaybının dahil olmadığı öğrenildi.

Bütün bunlar, Filistin yerleşim bölgesinde çatışmadan önce bile şiddetli olan yoksulluk seviyelerini daha da kötüleşeceğini gösteriyor.

FİYATLAR SADECE EKİM AYINDA YÜZDE 12 ARTTI

Dünya Bankası’nın raporuna göre Gazze'deki fiyatlar, sadece Ekim ayında yüzde 12 arttı. Enflasyondaki yükselişin, yerel olarak bulunması giderek zorlaşan ürünlere yönelik bastırılmış talebi yansıttığı belirtildi. Gıda fiyatları aylık bazda ortalama yüzde 10, şişelenmiş su yüzde 75 ve benzin yüzde 120'ye yakın artış gösterdi. Raporda şu ifadeler yer aldı:

 “Temel ürünlerdeki büyük kıtlık, yüz binlerce hanenin, bunları karşılayıp karşılayamayacaklarına bakılmaksızın, bunları satın alma kapasitesini ciddi şekilde sınırladı. Daralan arz ve artan fiyatlar, hane halkı refahını önemli ölçüde olumsuz etkiliyor.”

HER 10 GAZZELİDEN 8’İ YARDIMA MUHTAÇ

Resmi olmayan tahminlere göre, her 10 Gazzeliden altısı çatışmadan önce yoksul durumdaydı ve ülkenin istatistik bürosunun İşgücü Anketi'ne göre her 10 Gazzeliden sekizi yardıma muhtaç halde. Raporda, konuya ilişkin şu ifadeler yer aldı:

“İş kaybından, azalan ticaretten, artan kısıtlamalardan ve maaş kesintilerinden kaynaklanan gelir düşüşü, tüketim seviyelerini etkileyerek büyümeyi imkânsız hale getiriyor. Kısacası, işgücü piyasasındaki çöküş, Filistinlileri daha da yoksullaştırıyor.

Batı Şeria'da istihdam eksikliği, azalan ticaret ve özel sektör faaliyetleri, artan hareket kısıtlamaları ve kamu maaşlarındaki geçici kesintiler nedeniyle gelirlerde ani düşüş yaşandı.

Sonuç olarak, Covid-19 şokundan bu yana Filistin ekonomik toparlanmasının tek gerçek motoru olan tüketim derin bir darbe alıyor.”

BANKACILIK SEKTÖRÜ HER ŞEYE RAĞMEN AYAKTA

Raporda, Filistin ekonomisi için umut ışığının, artan risklere rağmen dirençli kalan ve iyi sermayelendirilmiş bankacılık sektörü olduğu belirtildi.

Filistin Para Otoritesi, bankaların ekonomiyi destekleyecek bir konumda olmalarını sağlamak ve finansal istikrarı tehlikeye atabilecek aşırı risklerin birikmesini önlemek de dahil olmak üzere aldığı kilit önlemleri sürdürdü.

Dünya Bankası, “Dijital finansal hizmetler de finansal destek, nakit ve krediyi hane halkları, şirketler ve mikro, küçük ve orta ölçekli işletmeler gibi etkilenen ekonomik birimlere anında kanalize etmenin etkili bir yolu olduğunu kanıtladı” değerlendirmesinde bulundu.