Prof. Dr. Çağrı Erhan

İsrail’in Gazze’deki katliamı sürerken Türkiye 1948’den bu yana hiç yapmadığı bir şeyi yaparak bu ülkeyle ticaretini tamamen durdurdu. Türkiye-İsrail ilişkilerinin 75 yıllık tarihinde diplomatik ilişkilerin seviyesinin düşürülmesi, kınama notaları verilmesi, devlet adamlarının sert açıklamalar yapmaları gibi çok sayıda tepki şekline şahit olunmuştu. Ticaret ise devam etmişti. Kadın, çocuk demeden İsrail’in Filistinlileri hedef alan en acımasız katliamı Ankara’nın tavrını çok daha üst bir seviyeye taşımasının yolunu açtı.

Azerbaycan’ın işgal altındaki topraklarını kurtarmasından sonra Ermenistan’la sürdürdüğü görüşmelerde henüz nihai bir anlaşmaya varılamadı. Ermenistan Başbakanı Paşinyan yaptığı açıklamalarla barışa hazır gibi görünse de ülkesinin içindeki “Karabağ Klanı”nın sert tutumunu giderebilmiş değil. Erivan’ın Fransa, Yunanistan ve Hindistan tarafından silahlandırılması, diasporanın kışkırtıcı söylemi ve Ermenistan iç mevzuatındaki engeller barışı güçleştiriyor. Bilhassa Karabağ’ı Ermenistan’ın parçası olarak kabul eden Bağımsızlık Beyannamesi’ne atıf yapan anayasal hükümlerin değiştirilmesi yakın gelecekte pek mümkün gözükmüyor.

İran ile İsrail arasında ilan edilmemiş bir savaş sürüyor. Taraflar birbirlerini roketler ve insansız hava araçlarıyla vuruyorlar. İran İsrail’e saldırdığında, yolladığı silahların %98’i ABD, İngiltere ve Fransa savaş uçakları tarafından daha İsrail hava sahasına girmeden imha edilmişti. İsrail İran’a hipersonik Jerico füzeleriyle saldırdığında ise İran’ın yardımına kimse gelmedi. Uluslararası ilişkiler literatüründe, “savaş benzeri durum/yarı savaş/Quasi War” olarak adlandırılan bir vaziyetle karşı karşıyayız. Bu artık bir “güç gösterisinin” ötesine geçti. Peki çatışmanın yayılma riski var mı? Önümüzdeki tabloyu beş ihtimal üzerinden tahlil etmeye çalışalım.

Bayramın bitmesiyle birlikte Netanyahu hükûmetinin Refah saldırısını yakında başlatacağı yönünde haberler geliyor. Tüm dünya “yapma” dese de Netanyahu bildiğini okuyor. Bunun sadece kişisel bir hırstan kaynaklandığını ya da kendisini iç siyasette başına gelebileceklerden kurtarmak için İsrail Başbakanı’nın saldırılara “durmaksızın devam” emri verdiğini söylemek mümkün değil.

5 Nisan günü NATO’nun Brüksel’deki Karargâhında 32 üye ülkenin dışişleri bakanlarının katıldığı özel bir kutlama vardı. NATO’nun kuruluşunun 75. yıl dönümünde pasta kesildi, marşlar çalındı, İttifak’ın “uluslararası barış ve güvenlik açısından ne kadar büyük önem taşıdığı” mahiyetinde nutuklar atıldı. Temmuz ayında Vashington’da yapılacak Devlet ve Hükûmet Başkanları Zirvesi öncesinde, başta Rusya-Ukrayna savaşı olmak üzere gündemdeki konuların gözden geçirildiği toplantıda, 4 ay sonra alınacak kararların ilk taslakları da katılımcıların görüş ve önerilerine açıldı.

İki hafta önceki yazımda, uluslararası öğrencilerin Türkiye açısından ne kadar önemli bir “yumuşak güç” imkânı sağladığından bahsetmiş ve bu alandaki rakiplerle daha etkin şekilde yarışabilmek için dünya ölçeğinde neler yapılabileceğine dair görüşlerimi paylaşmıştım. Son günlerde bazı üniversitelerimizdeki uluslararası öğrenciler hakkında kasıtlı olarak üretilen ve başta sosyal medya mecraları olmak üzere çeşitli vasıtalarla kamuoyuyla paylaşılan asılsız haberler, Türkiye’nin küresel yükselişinin irtifa kaybetmesini isteyen mahfillerin nasıl ince bir strateji takip etmekte olduklarını bir kez daha gözler önüne serdi.

Cuma gecesi Moskova’da bir konser salonuna gerçekleştirilen terör saldırısında çok sayıda kişi hayatını kaybetti ve yaralandı. Kameralara yansıyan saldırı görüntüleri saldırganların profesyonel eğitim almış kişiler olduğunu gösteriyor. Birkaç Batılı haber ajansı eylemi DEAŞ’ın üstlendiğini açıklasa da faillerin kim olduğu henüz netlik kazanmadı.

Bayramdan sonra güney sınırlarımızın ötesinde gerçekleştirilecek harekât, Irak ve Suriye’deki PKK varlığının yok edilmesine yönelik olarak bugüne kadarki en kapsamlı askerî operasyon olacak. Operasyon ağırlıklı olarak Irak topraklarında icra edilecek ama Suriye üzerinde de çok önemli yansımaları olacak. Bu ülkedeki terör unsurlarının Irak’la lojistik bağlantısı operasyonla tamamen kesilecek. Pençe-Kilit harekâtının yürütüldüğü bölgedeki birliklerin takviye edilmesi ve gerekli sevkiyatların yapılabilmesi için bölgede yol çalışmaları tamamlandı. Operasyon öncesi bölgeye birlik sevkiyatı sürüyor ve son hazırlıklar yapılıyor. Harekât yeni doktrinsel anlayışla icra edilecek bir dizi operasyonun ilk halkasını oluşturacak gibi gözüküyor. Yeni doktrin dört bacağa oturuyor.

Yüksek öğrenimlerini ülkemizde tamamlayarak ülkelerine dönen gençlerin Türkiye’nin küresel yumuşak gücünün yükselişlerinde ne denli büyük bir öneme sahip oldukları inkâr edilemez bir gerçek. Büyük meblağlar harcanarak yurt dışında yapılan etkinliklerden çok daha etkili kamu diplomasisi unsurları nedir diye sıralamaya kalksak ilk üçün içine hiç şüphe yok ki, hava yolu şirketlerimiz ve Türk dizileriyle birlikte Türk üniversiteleri girer.

Sovyet liderlerinden Stalin’e atfedilen bir söz vardır: “Bir ölüm trajedi, 1 milyon ölüm ise istatistiktir.” Geçen yüzyılın en zalim diktatörlerinden olan Stalin bugün Filistin’de yaşananları görseydi, herhâlde bu sözünün ne kadar isabetli olduğuyla övünürdü.

Kasımda yapılacak başkanlık seçimi ABD’de olduğu kadar başka ülkelerin de gündemini meşgul etmeye başladı. Hemen her gün Türkiye’deki haber bültenlerinde de ABD seçimleriyle ilgili haberler izlemeye başladık. Öne çıkan konuların başında, mevcut Başkan Joe Biden’ın sağlık durumu ve en güçlü rakibi eski Başkan Donald Trump’ın davaları geliyor.

Filistin’in geleceğini tartışmak bugünün acil meselesi değildir. İsrail’in Gazze’deki eylemlerini durduramayan ya da durdurmaya teşebbüs etmeye çekinen birçok devlet Filistin’in geleceğinin ele alındığı uluslararası toplantılar düzenliyor. Birçoğu da bu tür toplantılar için hazırlık yapıyor.

Katar’daki dünya kupası finalleri sırasında Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Mısır Devlet Başkanı Sisi’nin diyaloğuyla gelişen normalleşme süreci devam ediyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın uzun bir aradan sonra gerçekleştireceği Mısır ziyareti sırasında iki ülke ilişkilerinde var olan pürüzlerin giderilerek geleceğe dönük olumlu bir iklimin oluşturulması hedefleniyor.

Gazze’deki katliamın gölgesinde kalsa da Rusya-Ukrayna savaşı tüm hızıyla sürüyor. Türkiye’nin Karadeniz üzerinden komşusu olan iki devlet arasındaki çatışmada iki yıl dolmak üzere.

“Bâb-ı âli nezdindeki ABD elçisine, Çanakkale ve İstanbul Boğazlarından geçiş üzerindeki sınırlandırmaların kaldırılması ve Boğazlarda her sınıftan geminin seyrüseferine izin verilmesi için Sultan’ın hükûmetine baskı yapması talimatının ABD Başkanı tarafından verilmesi kararlaştırılmıştır.”

Öngörülemezliğin uluslararası ilişkilerin temel niteliği hâline geldiği bir dönemi yaşıyoruz. Her an bölgesel hatta küresel seviyeye tırmanabilecek krizler birbiri ardına patlak veriyor. Orta Doğu’dan Uzak Asya’ya, Balkanlardan Kafkasya’ya dünyanın tüm sinir uçlarında baskı var. Sadece siyasi-askerî riskler değil, ekonomik, ekolojik ve sosyal olanlar da çeşitleniyor ve her geçen gün daha öngörülemez hâle geliyor.

ABD ve İngiltere cuma gecesi Yemen’deki Husi milislerine ait hedefleri vurdu. Husiler bir süredir Kızıldeniz, Bab’ül Mendep Boğazı ve Afrika Boynuzu açıklarında seyreden gemilere saldırılar düzenlemekteydi. Bu saldırıların gerisinde Husilere uzun yıllardır destek veren İran’ın yönlendirmesinin olduğu yorumları Batı basınında sıkça yer alıyordu.

ABD ile müttefikiz. ABD PKK’nın Suriye kolu olan terörist YPG-PYD ile de müttefik. PKK Türkiye’nin düşmanı. ABD’nin desteğiyle 60.000 kişilik bir “silahlı güç” Suriye’nin kuzeyinde kuruldu. Bölgedeki Araplar ve Türkler başka alanlara göçmeye zorlandı. Irak’ın kuzeyinden getirilen nüfus buraya yerleştiriliyor. Hedef Suriye’yi bölerek ABD ve İsrail’e dost bağımsız bir devlet kurdurmak. Güneyinde bir terör devletinin kurulması Türkiye için bu kabul edilemez bir durum; Suriye, Irak ve İran için de.

Kahramanmaraş merkezli depremlerde 50 binden fazla vatandaşımızı kaybettiğimiz ve milletçe sarsıldığımız 2023’ü geride bırakıyoruz. Afetlerde kaybettiklerimize ve terör saldırılarında şehit olan askerlerimize bir kez daha Allah’tan rahmet diliyorum. Milletimizin başı sağ olsun.

Filistin’de Netanyahu yönetimindeki İsrail’in öldürdüğü sivil sayısı 20 bini geçti.