Mesele 25 kuruşluk poşet değil

CANAN ERASLAN

Yeni yılın ilk günü itibarıyla poşetler ücretli oldu. Giyimden market alışverişi ve kargoya kadar her alanda kullanılan poşetler... Eskiden kullandığımız fileler, bez torbalar, pazar arabaları girdi hayatımıza. Geçtiğimiz haftanın en çok konuşulan konusu olan uygulamadaki ücret, sadece bir araç. Gerçek amaç çevreyi, denizi kirleten, balıkları öldüren plastiğin kullanımını azaltmak. Çünkü her yıl milyonlarca ton ambalaj kullanılıyor ve bunun yaklaşık yüzde 25’i plastik. Sadece plastik değil, cam, teneke, kâğıt gibi ambalajlar var milyonlarca ton ve her geçen gün artıyor. Denizde balıklar poşeti yiyecek sanıp yiyor ve ölüyor. Ambalajlar toprağı kirletip verimini azaltıyor, hayat kaynağımız suyu içilmez hâle getiriyor. Yemyeşil, tabiat harikası bir yerde, denizde, toprakta, her yerde gözümüzün önündeler. Hepimiz nefret ediyoruz ama onları sınırsızca kullanıyor, gelişigüzel atıyor, sonra da şikâyet ediyoruz. Onun için topyekûn bir mücadele gerekiyor bu atıklar için.
Çünkü onlar toplansa da tek tek, bertaraf edilmesi bile çevreyi kirletiyor. Az değil, kişi başına yılda 900 poşet kullanıyormuşuz. Yani günde 4 adet. Ücretli poşette amaç bunun azaltılması. İlk hafta kullanım yüzde 50 düştü ama hem plastik kullanımının azaltılması hem de diğer ambalaj atıklarının toplanması için hepimize görev düşüyor. Tabii en çok da kadınlara. Evinde, iş yerinde, sokakta, çevresini uyarıp yönlendirecek kadınlara... Dünyaya getirdiği o eşsiz varlıkların, çocuklarının temiz hava soluması, temiz su içebilmesi, temiz denizlerde yüzüp, beslenebilmesi için gerekli gıdanın sağlanması için bunu yapacak olan da önce kadın, sonra bütün toplum. Aksi hâlde çoktan başlayan iklim değişikliği havayı daha çok kirletecek, denizlerdeki balıklar öldürecek, topraklarımızı verimsizleştirecek, tabii afetleri sıradan hâle getirecek. Çok uzak olmayan bu gerçeklerle karşılaşmadan her birimiz acilen harekete geçmek zorundayız.

HANGİ MALZEME KAÇ SENEDE ÇÖZÜNÜR?
Strafor 5.000 yıl
Cam şişe 4.000 yıl
Plastik 1.000 yıl
Poliüretan 1.000 yıl
Telefon kartı 1.000 yıl
Balık oltası 600 yıl
Plastik tabak 500 yıl
Pet şişe 400 yıl
Pil 300 yıl
Alüminyum 100 yıl
Çakmak 100 yıl
Kutu kola 10 yıl
Ciklet 5 yıl
Yün çorap 4 yıl
Sigara 1 yıl
Bez parçası 6 ay
Gazete 3 ay
Kâğıt havlu 1 ay

YÜZDE 30'U TOPLANIYOR
Geri dönüşüm ekonomiye de büyük katkı sağlıyor. Sadece 2017 yılında 2,6 milyar liralık katkısı olmuş. Aslında bunun en az 2-3 katını sağlayabiliriz. Son 5 yılda 821 bin ton plastik atığın yüzde 30’a yakını geri dönüştürülmüş. Çevrenin korunmasına öncülük eden bir vakıf olan ÇEVKO’nun çalışmalarıyla 2017 yılında 9 bin 400 hektarlık orman alanı kesilmekten kurtulmuş.

AVRUPA TAM YASAKLIYOR
Avrupa Birliği (AB), denizlerdeki atıklarla mücadele için en sık karşılaşılan tek kullanımlık plastik ürünleri 2021 yılından itibaren yasaklayacak. Buna göre, uygun alternatiflerin bulunduğu tek kullanımlık plastik ürünler, 2021 yılından itibaren piyasalardan yasaklanacak. Plastik kulak pamukları, çatal bıçak setleri, tabaklar, pipetler, içecek karıştırıcılar, balon çubukları ve gıda kapları AB ülkelerinde kullanılmayacak. AB üyesi ülkeler, 2025 yılına kadar tek kullanımlık plastik şişelerin yüzde 25’ini, 2030’a kadar da yüzde 30’unu geri dönüştürmek zorunda olacak. Sigara filtrelerini üretenler, ürünlerinin atık ve temizlik maliyetlerini karşılamaya katkı sağlayacak.

AMBALAJLAR TEMİZ OLMALI
Evet. Diyelim plastik bir yoğurt kabı. Bunu yıkamalısınız ki, evde biriktirirken kötü koku oluşturmasın. Amerika’da ambalajı diğer çöplerle atmak yasak olduğu gibi yıkamadan atmak da yasak.

NE YAPMALIYIZ?
Öncelikle neyin çöp, neyin çok değerli birer malzeme olduğunu bileceğiz. Yani kullandığımız ambalajlarla evsel çöpleri mutlaka ayrı tutacağız. Yani plastik ambalaj, kâğıt, cam, teneke kutu gibi atıkları ayrı, diğer çöpleri ayrı biriktirmemiz gerekiyor. Tabii bir de kullanılmış yağlar var. Lavabodan döktüğümüzde bir milyon metrekare temiz suyu kirleten, içilmez, kullanılmaz hale getiren yağlar... Bunları da ayrı bir şişede, kapta muhafaza etmemiz gerek. İlçe belediyeleri bu atıkları toplamak zorunda. Mutlaka belirli aralıklarla dönüşüm malzemesi kutuları bulundurmak, kullanılmış yağları evinizden almak zorunda. Birçok belediye teşvik için kullanılmış yağları alırken o eve bulaşık deterjanı hediye ediyor.

DÖNÜŞTÜREREK NE YAPARIZ?
¥ Bir ton kâğıdın geri dönüşümü sağlanırsa 17 ağacın kesilmesi önlenir. Plastik ambalaj atıklarının geri dönüşümü ise petrolden tasarruf sağlar. Dönüşen her ton cam için 100 litre daha az petrole ihtiyacımız olur, ithalat azalır.
¥ Metal kutuları geri dönüştürürsek bu metalin kullanımı için maden cevheri ve cevherin saflaştırma işlemine gerek kalmaz, yüzde 95 enerji tasarrufu, yüzde 45 su tasarrufu sağlanır.
¥ Ham madde ithalatı azalır, geri dönüşümle elde edilen sentetik elyaf yurt dışına satılarak döviz elde edilebilir.
¥ Evsel atıkla ambalaj atığı karışırsa ayrıştırma maliyeti artar. Ayrı toplanması taşıma ve toplama maliyetini de düşer.
¥ En büyük yatırım kendimize. Daha temiz tabiat, deniz ve hava kazanırız. Piknik yapmak için kilometrelerce temiz yer aramaz, yüzülebilen denizler artar, balık da bol ve ucuz olur.
¥ Elektronik atık kontrolü önemli. Her bin ton cep telefonundan bir kilogram altın kazanılabilir.
¥ Süt ve meyve kuyu kutuları dönüşürse mobilya, parklara bank, kauçuk park alanları, yalıtım malzemeleri üretilir.
¥ Metal kutunun dönüştürülmesiyle enerji elde edilir. Bir metal kutu dönüştüğünde elde edilen enerji 100 vatlık ampulü 20 saat çalıştırabilir.

DÖNÜŞMEZSE NE OLUR?
¥ Tek bir floresanın içindeki civa, 30 bin litre suyu kullanılmaz hâle getiriyor. Bir damla civa bile 80 bin metrekare göldeki suyu kirletip balıkları ‘yenmez’ hâle getiriyor. Bu 80 bin metrekare, Topkapı Sarayı’nın kapladığı alana eşit.
¥ Dünyada her yıl 50 milyon ton, Türkiye’de 500 bin ton elektronik atık çıkıyor ve her yıl yüzde 10 artıyor. Her birinde civa ve zararlı maddeler var. Kontrollü toplanmazsa toprak, su hava ve tabii sağlığımız elden gidiyor.
¥ Bir litre yağı lavabodan dökmek, bir milyon ton suyu kirletiyor. Günümüzdeki su kirliliğinin yüzde 25’i yağ yüzünden. Yağ dökmeye devam edersek temiz su kalmayacak.

SELLERE SEBEP OLDU, AFRİKA'DA YASAKLANDI
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, kullanımı azaltmak için poşeti ücretli yaptı, tartışma büyüdü. Birçok kurumdan tavsiye yağdı. Bazısı tabiatta yüzde 100 çözünen poşet tavsiye ederken, bazıları tam yasak istedi. Bir başkası “Çalışanlar ne olacak’ diye sordu. Biz de hangi ülkelerde yasaklandığına bakalım istedik; örnek olsun diye.
¥ Amerika: Yasak önce Kaliforniya’da başladı, yayılmaya devam ediyor.
¥ İngiltere: 2007’de Modbury şehrinde plastik poşet yasaklanmış. Herkes alışverişe bez, kâğıt poşet ve file ile gidiyor.
¥ Meksika: Şimdilik sadece başkentte.
¥ Hindistan: Yasağın en iyi uygulandığı ülke. Delhi, Mumbai, Karwar, Tirumala, Vasco, Rajasthan gibi şehirlerde yasak.
¥ Mynmar: Yıllar önce başlamış.
¥ Bangladeş: 1988 ve 1998 sel felaketleri, plastik poşet drenaj sistemini tıkadığı için geldi diye 2002’den bu yana ülkede plastik poşet yasak.
¥ Ruanda: Afrika kıtasında yer alan bu ülkede uzun süredir plastik poşet kullanılmıyor. Ruanda, dünyadaki en temiz ülkelerden biri olarak biliniyor.
¥ Avustralya’da önce Sidney’de başladı. Her yıl 6,7 milyar atık plastik poşet çıkıyordu, azaltıldı bu ülkede.
¥ Türkiye: Kadıköy ilçesinde plastik poşet kullanımı yasaklandı. Tam uyulmasa da önemli.
¥ Fas: Yasak başta halta tepkiye sebep oldu, şimdi ise herkes alıştı.
¥ Eritre: 2005’ten bu yana yasak.