Çölün ortasındaki masalsı şehir Hive

RAŞİT AĞZIKARA

İstanbul’dan Taşkent 4.600 km uzaklıkta. Uçak ile 5 saatlik yolculuğun ardından şehre ulaşıyoruz. Başkent Taşkent’ten Hive’ye geçiyoruz. Burası ise uçak ile 1,5 saat sürüyor. Kaldığımız hotel kale şehrin girişinde. Çantaları bırakıp hemen dalıyoruz tarihin içine…
Kale şehrin tamamı 26 hektarlık alan üzerine kurulmuş. Birçok eski medrese ve tarihî yapı bulunuyor. Hive hükümdarlarının çoğu âlim ve sanatkârları himaye eden kişilermiş. Bunların içinde en meşhurlardan birisi de Muhammed Rahim Han. Özbekistan genelinde göreceğiniz mimari yapıları birbirine benzetebilirsiniz. Lakin işten anlayan sanat tarihçileri iyi bilir ki hiç birinin tarzı tam olarak birbirine benzemez. Yani anlayacağınız kendini tekrar etmeyen bir sanat dünyasının içindeyiz.
Seyid Abdullah Han, Hive Hanlığının son temsilcisi. Hanların sağ kolları hürmeten Muhammed isimli yiğitlerden seçilirmiş. Ay balta denilen silahı sadece bu kişiler kullanabiliyormuş. Geçmişten günümüze Hive’de pek bir şey değişmemiş. İnsanların kıyafetleri ve alışkanlıkları aynen devam ediyor. Dünyanın bütün renklerini bir kadının kıyafetinde görmeniz mümkün. Taktıkları ziynet eşyalarının ağırlıkları 25 kiloya kadar varıyor. Dünyada 3 yerde ipek para yapılmış, Almanya’da, Çin’de ve Hive Hanlığı’nda. Düğünleri bize kıyasla çok gösterişli. Birbirinden lezzetli yemeklerin fiyatları gayet uygun, ortalama 20 TL’ye karnınızı doyurabilirsiniz. Şehrin göbeğinde damak tadınıza göre bir yer bulmanız çok kolay. İster seyyar kebapçılarda şaşlık yiyin, isterseniz de lüks bir restorana girip ziyafet çekin.
Uzun süre ihtiyaçlarını gidermek ve dışa bağımlı kalmamak için tarihî medreselerin içine mutlaka bir suyu kuyusu açmışlar. Korunaklı kaleler Hive’nin savunmasında çok önemliymiş. Şehir bir saldırıya maruz kaldığında kapılar kapanıyor ve etkin savunma yapılıyormuş. Yorulan düşmanı alt etmek de kolay oluyormuş.

MESCİD-İ CUMA
Orta Asya’daki en büyük kapalı camilerden birisi de Mescid-i Cuma. 10. yüzyılda yapılmış 210 sütunlu camide 2 bin kişi aynı anda namaz kılabiliyor. Sütunlar öyle yerleştirilmiş ki nerede durursanız durun cemaatin her ferdi bir birini rahat bir şekilde görebiliyor. Bugün müze olarak kullanılan cami ziyaretçi akınına uğruyor.

PEHLİVAN MAHMUD
Pehlivan Mahmud 13. yüzyılda yaşamış, namı dilden dile dolaşmış bir yiğit. İki omuzu yere değmemiş büyük bir pehlivan, aynı zamanda kürkçü, derici ve şair. 75 yaşına kadar evlilik yapmamış. Pehlivan Mahmud dükkânının olduğu yere defnedilmeyi vasiyet edince sevenleri de bu isteğini yerine getirmiş. Bir zamanlar tek oda olan türbenin etrafına hanların ve ailelerinin de gömülmesiyle alan büyümüş.

NASIL GİDİLİR: Her gün THY’nin 2 seferi bulunuyor. Ayrıca Özbekistan Hava Yollarıyla anlaşmalı olarak 2 ayrı sefer daha düzenleniyor.
NE ZAMAN GİDİLİR: Nisan-mayıs ve eylül-ekim ayları.
NE GÖTÜRÜLÜR: Tavsiye ettiğim aylarda giderseniz birkaç uzun kollu kıyafet yanında yazlık elbiseler götürebilirsiniz.
NEREDE KALINIR: Hive’de kale şehrin hemen girişinde fiyat olarak da uygun pansiyonlar var. Temiz ve manzarası güzel.
NE YENİR: Şaşlık yemeden dönmeyin. Ayrıca muhteşem ekmekleri var.
NE ALINIR: Sanatçı bir millet. El oyması ahşap ürenler favorim.

TARİHİN KAVŞAK NOKTASI
Hive, yeryüzünden 7 kez silinmiş ve tekrar inşa edilmiş. 1700’lü yılların ortasında İran hükümdarı Nadir Şah tarafından 200 günde kırk top atışına maruz kalmış. Bereketli topraklarının yanı sıra Çin, İran, Hindistan, Sibirya, Rusya ve İskandinav ülkelerinin kavşak noktasında olmasından dolayı tarihin ilk dönemlerinden itibaren kalabalık nüfuslara ev sahipliği yapmış. Selçuklunun yıkılmasının ardından bağımsızlıklarını ilan eden Harzemşahlar Orta Asya’da Moğollarla sürekli mücadele içerisinde olmuş.

CENGİZ HAN’A KAFA TUTAN TÜRK
Çin’i altı ayda alan Cengiz Han, Harzemşahlarla 6 yıl mücadele etmiş. Celaleddin Harzemşah Cengiz Han’ın korkulu rüyası hâline gelmiş. Cesur hükümdar “Biz zaferle emrolunmadık, seferle emrolunduk” diyerek gayesini ortaya koymuş. Cengiz Han’ın o zamanki dünya nüfusunun yüzde 11’ini yani 40 milyon insanı öldürdüğü kabul edilir. Türk İslam tarihinin en bahadır ve şecaat sahibi şahsiyetlerinden olan Celâleddîn Harzemşah, birçok harpleri hayatı pahasına kazanmış. Moğol saldırılarına karşı yaptığı mücadele ona Şark edebiyatında büyük şöhret kazandırmış. Düşünün Cengiz Han’ın “Benim oğlum böyle olmalıydı” dediği bir hükümdar. Ağustos 1231’de Dicle Köprüsü kenarında Moğol baskınına uğrar ve şehit edilir. Hive’nin tarihi çok derin, mevzular ise hem acı hem ibretliktir.