'BOR'dan kanser ilacı ve yanmaz çadır yapacağız

Osman Çobanoğlu ANKARA

Türkiye, elinde bulunan yüzde 73 rezervlik bor madenini stratejik ürünler üreterek değerlendirme konusunda büyük adımlar atıyor. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı koordinesinde yürütülen çalışmalar kapsamında ETİ Maden; bordan yapılmış, katma değeri yüksek tüketici ürünleri geliştiriyor. 2018 yılında ilan edilen bor stratejisiyle, bu madenin değerini birden bine katlayacak katma değerli uç ürün üretimine odaklanılmıştı. 2019 bor açısından devrim niteliğinde bir yıl olmuştu. Borlu temizlik ürünleri yıl içerisinde bir bir piyasaya sürülürken, stratejik ürün üretiminde kritik bir rol oynayacak Bor Karbür Tesisi’nde de temel atılmıştı.

Bor; tarımdan savunma sanayine, inşaat sektöründen temizliğe, uzay araştırmalarından cam sanayine kadar birçok alanda kullanılabiliyor. Dünyada bor üretimi yapan en önemli ülkeler arasında Türkiye, ABD, Arjantin, Rusya, Çin ve Şili yer alıyor. Hâlihazırda dünya borlu ürünler pazarı 30 milyar dolar civarında bulunuyor. Borun direnç artırıcı, ısı yalıtıcı, alev geciktirici, duman bastırıcı, antimikrobiyal, süper iletken, kanser önleyici, radyasyon ve savunma zırhı, enerji taşıyıcı-depolayıcı, bitki besleyici ve temizleyici gibi bilinen birçok etkisi bulunuyor. Sanayinin 250’den fazla yerinde bor etken maddesi mevcut. Borun yüzde 80’i cam seramik, tarım, temizlik-deterjan sektöründe kullanılıyor. Geri kalan pay ise elektronik iletişim, uzay-hava araçları, nükleer uygulamalar, askerî araçlar, yakıtlar, polimerik malzemeler, nanoteknolojiler, otomotiv, enerji, metalürji ve inşaat sektörlerine ait bulunuyor.

Türkiye’nin bor araştırmalarını yürüten BOREN, bugüne kadar 280’nin üzerinde projeye destek oldu. Hâlihazırda 50 AR-GE projesi üzerinde çalışmalar sürüyor. Projeler arasında borlu kanser ilacı, yara iyileştirici sünger, alev almayan çadır, ahşapları çürüklere karşı koruyacak kimyasal ile inşaatlarda tuğlanın yerini alacak pomza ürünler yer alıyor. BOREN, çalıştığı projeler kapsamında 26 adet patent belgesi alırken, 12 adet buluş için patent alım sürecini devam ettiriyor. Bu arada katma değeri yüksek söz konusu ürünleri üretmek için kurulacak Bor Karbür Tesisinde tüm kısımlar devreye alındığında, 150 kişilik istihdam sağlanacak.

Borun fiyatlandırması da katma değerine göre artış gösteriyor. Borik asit ton başına 500 dolar düzeyinde seyrederken, zırh yapımında kullanılan yarı mamullerden bor karbürün tonu 25 bin dolara kadar çıkabiliyor. Roket yakıtı yapımında ve araçlardaki airbag yapımında kullanılan elementel borun tonu, 1,7 milyon dolarlara kadar çıkabiliyor. Bor, nükleer santrallerde kontrol çubuğu üretiminde de kullanılıyor. Bu ürünün tonu ise 2-3 milyon dolara kadar ulaşıyor.

TEMİZLİK ÜRÜNLERİ PAZARA YAYILIYOR

Türkiye’nin bor madeninden üretilen yerli ve doğal temizlik ürünü Boron, halkın yoğun ilgisiyle karşılandı. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı da bu ürünleri çeşitlendirmeye devam ediyor. Tek toz deterjan olarak piyasaya çıkan Boron; ikisi sıvı, ikisi toz olmak üzere dört ürüne yükseltildi. Üretilen bu temizlik ürünlerinin bir yıla bile ulaşmadan pazarın yüzde 8’ini aldığı açıklandı. Bulaşıklar için de Boron üretilmesi konusunda kollar sıvandı. Öte yandan koronavirüs salgını sebebiyle artan dezenfektan talebine de borla karşılık veriliyor. Bordan üretilen BOREL el dezenfektanı da piyasaya sürüldü.

100'DEN FAZLA ÜLKEYE İHRACAT

Son resmî verilere göre borun dünyada üretimi 2018 yılında yaklaşık 4,1 milyon ton civarında gerçekleşti. Bor üretiminde Türkiye, yüzde 59 pay ile birinci sırada yer alıyor. İşleme, üretim ve pazarlama faaliyetlerini; Balıkesir’in Bigadiç, Bursa’nın Kestelek, Kütahya’nın Emet ve Eskişehir’in Kırka sahalarında Eti Maden yürütüyor. Bor satışları 2018 yılında miktar bazında yaklaşık 2,4 milyon tonu ve değer bazında 1 milyar doları aşmıştı. Eti Maden’in toplam satış gelirlerinin yüzde 98’ini ihracat gelirleri oluşturuyor. Türkiye hâlihazırda 110 ülkeye bor ihraç ediyor. 2018 yılında yapılan bor ihracatının yüzde 60’ı Asya bölgesine gönderilmişti. Borun yüzde 26’sı Avrupa’ya, yüzde 13’ü Kuzey-Güney Amerika’ya, yüzde 1’i Afrika’ya gitmişti.