Dünya devlerinin 5. nesil savaş uçakları balon mu? F-35, SU-57, J-20 çıkmaza girdi! Uzmanlar nedenini açıkladı
Teknoloji Haberleri / Insider
Dünyanın en büyük askeri güçleri ABD, Rusya ve Çin, beşinci nesil savaş uçağı programlarında bazı sorunlarla karşı karşıya. Rus Su-57, Çin J-20 ve Amerikan F-35 birçok soru işaretleriyle boğuşuyor. Uzmanlar, bu savaş jeti programlarını engelleyen şeyin ne olduğunu açıkladı.
Amerika Birleşik Devletleri, Çin ve Rusya, uzun yıllardır beşinci nesil savaş uçağı filolarını kurmak için çalışıyor ve uçak programları halen devam ediyor. ABD, ilk beşinci nesil savaş uçağı olan gizli Lockheed Martin F-22 Raptor'u üretti ve bu projeyi Lockheed Martin F-35 Lightning II Müşterek Taarruz Uçağı takip etti. Rusya Sukhoi Su-57 uçağını ve Çin ise Chengdu J-20'yi geliştirdi. Bununla birlikte, F-22 artık üretilmiyor ve ‘beşinci nesil jet’ olarak kabul edilen en yeni bu üç savaş uçağının her biri zorluklarla karşı karşıya.
Beşinci nesil bir savaş uçağı olarak nitelendirilmek için bir uçağın, diğer şeylerin yanı sıra, tespit edilmeyi önleyecek gizlilik yetenekleri ve art yakıcılarını devreye sokmadan süpersonik hızlarda uçma yeteneği de dahil olmak üzere belirli özelliklere sahip olması gerekir.
Business Insider’a konuşan havacılık uzmanları, Rusya, Çin ve Amerika'nın beşinci nesil jet programlarıyla ilgili gizlilik teknolojisi, motor geliştirme ve bakım sorunları da dahil olmak üzere çeşitli sorunları özetledi.
RUSYA, SU-57 SAVAŞ JETİNİ NEDEN KULLANMAK İSTEMİYOR?
Su-57, Rusya'nın beşinci nesil savaş uçağı konusundaki ilk girişimi ancak analistler, birkaç temel kategorideki eksiklikleri göz önüne alındığında bu ayrıcalığa gerçekten uygun olup olmadığını sorguluyor.
NATO tarafından "Felon" olarak bilinen Su-57, 2020 yılında Rus ordusuna teslim edildi. Ordunun filosunda sadece 10 adet uçak olduğu söyleniyor ancak devlet medyası bu rakamın 2024 yılı sonunda 22'ye, 2028 yılında ise 76'ya çıkacağını öne sürüyor.
Su-57 ilk defa 2018'de Suriye üzerinde savaş deneyimi yaşadı. Geçtiğimiz yıl Rus yetkililer, uçağın Ukrayna'da savaş deneyimi yaşadığını iddia etmişti ve İngiltere Savunma Bakanlığı tarafından yayınlanan istihbarat da bunu destekliyordu. Ancak jetler bazı uzak saldırılara girişmiş olsa da, devam eden savaşta Su-57'nin yaygın olarak kullanıldığına dair çok fazla kanıt yok.
Rusya’nın Su-57’yi bu savaşlarda yeterince kullanmamasının nedeni, jetin, uygun bir beşinci nesil savaş uçağı olarak çalışmasına izin verecek “düşük gözlemlenebilir özellikler”e sahip olmaması olabilir.
Ayrıca, Moskova'nın jeti görünmezlik özellikli motorlarla ve radar izini yeterince azaltacak sıkı yerleştirilmiş gövde panelleriyle donatma konusundaki savaşı da uçakla ilgili sorunlar arasında.
Royal United Services Institute (RUSI) düşünce kuruluşundan hava gücü uzmanı Justin Bronk, sonuç olarak, Rusya'nın Su-57'leri Ukrayna'da kullanma konusundaki isteksizliği için, "jetin iddia edilen gizlilik özelliklerine güvenmediklerini gösteriyor" dedi.
Bununla birlikte, uçağın yalnızca R-77 havadan havaya füzenin daha eski bir versiyonunu taşıyabileceğini söyledi. Bunun da jetin gizliliğini tehlikeye atan katlanır ızgara kanatçıklarıyla kullanılabildiğini belirtti.
ÇİN’İN J-20 SAVAŞ JETİNİN MOTORUNDA AKSAKLIKLAR BİTMİYOR
Çin'in de beşinci nesil bir savaş uçağı programı var. Çin'in Chengdu J-20 jeti, ilk uçuşunu yaptıktan altı yıl sonra 2017 yılında hizmete girdi. Amerikan Savunma Bakanlığı Pentagon'un Çin’in askeri gücüne ilişkin 2023 tarihli raporuna göre, Pekin ordusunun envanterindeki bin 900 savaş uçağı arasına katıldı ve o zamandan beri “operasyonel” olarak sahaya çıkmaya başladı.
Çin'in 200'den fazla J-20 ürettiği ve savaş uçağı için çeşitli iyileştirmeler hazırladığı tahmin ediliyor; bunların arasında yerli üretim WS-15 motorlarının kurulumu da var.
WS-15, J-20'nin başlangıçta sahip olması gereken motordu çünkü avcı uçağının art yakıcıları devreye sokmadan süpersonik hızlarda uçmasına izin verecek ve uçağa ek gizlilik yetenekleri kazandıracaktı. Ancak Çin savunma sanayisi bu gelişmiş özellikli motoru üretmekte zorlandı, bu nedenle ordu bunun yerine eski Çin motorlarını ve Rus motorlarını kullandı.
ABD Deniz Kuvvetlerinden eski istihbarat subayı Mike Dahm, "J-20 motorları büyük bir baş ağrısıydı ancak bunların Çin savunma sanayisindeki daha büyük zorlukların göstergesi olduğunu düşünüyorum" dedi.
Eski istihbarat görevlisi, devamında şöyle bir değerlendirme yaptı:
“Çin'in tüm teknolojik ilerlemesine rağmen, ister motorlar, ister az gözlemlenebilir malzemeler veya metalurji olsun, ileri teknoloji üretim tekniklerinde hâlâ Batı'nın gerisinde kalıyorlar. Hassas üretimin, gizlilik ve beşinci nesil uçak yetenekleri üzerinde çok büyük bir etkisi var."
Daha önceki aksaklıklara rağmen, J-20 geçtiğimiz yaz WS-15 motoruyla uçuyor haberleriyle gündeme gelmişti. Ancak Mitchell Havacılık ve Uzay Araştırmaları Enstitüsünün kıdemli araştırmacılarından Dahm, Çin’in üretim zorluklarının üstesinden gelmeyi başarsa bile WS-15 motorlarının güvenilirliğinin hâlâ sorgulanabilir olduğu ve sorunlara yol açabileceği konusunda uyardı, özellikle de Batı uçaklarıyla aynı toleranslara göre üretilmemişse.
Dahm, "Motorun kullanım ömrü boyunca motorlarına daha sık bakım yapmak zorunda kalacaklar ve muhtemelen motorları daha sık değiştirmek zorunda kalacaklar. Bu bakım zorlukları sonuçta uçağın hazırlığını ve kullanılabilirliğini etkileyecektir." dedi.
ABD Hava Kuvvetleri için analiz çalışmaları yürüten RAND Corporation düşünce kuruluşundan mühendis Michael Bohnert, bir uçağa kaplama yapmak gibi gizli materyalleri muhafaza etmenin, hem iş gücü hem de altyapı açısından çok fazla yatırım gerektiren pahalı ve zor bir süreç olduğunu vurguladı.
Bohnert, "Gizli uçağa sahip olmak bir uçaktan daha fazlasıdır. Füzeler, taktikler, lojistik, bakım altyapısı, işin içine giren çok şey var.” diyor.
Rusya gibi Çin de beşinci nesil savaş uçağı oyununda hâlâ nispeten yeni. Ancak 2005'ten bu yana beşinci nesil jeti olan ABD bile yeni Müşterek Taarruz Uçağı konusunda zorluklar yaşıyor.
ABD F-35’TE SORUNLARLA KARŞI KARŞIYA
Lockheed Martin firmasının geliştirdiği F-35, F-22 Raptor'dan sonra ABD’nin filosundaki ikinci beşinci nesil savaş uçağıdır ve üç farklı modelle sunulmaktadır. ABD Deniz Piyadeleri'nin kullandığı F-35B modeli, kısa kalkış ve dikey iniş kapasitesine sahiptir ve ilk operasyonel kabiliyetine (IOC) 2015 yılında ulaştı. Amerikan Hava Kuvvetleri, 2016 yılında IOC'ye ulaşan F-35A'yı kullanırken, ABD Deniz Kuvvetleri, 2019 yılında faaliyete geçen F-35C'yi kullanıyor.
Kara saldırıları, havadan havaya muharebe ve ağ bağlantılı hava gücü için tasarlanan uçak, Avrupa ve Pasifik'te devriye gezdi ve Orta Doğu'da bazı savaşlarda deneyimlendi.
Beşinci nesil uçak şu anda ABD ve bazı müttefiki ülkelerin envanterinde. Bununla birlikte, jeti bir çatışmada havalandıran ilk ülke İsrail oldu.
ABD ordusunun yaklaşık 450 F-35'i var ve Pentagon önümüzdeki birkaç on yılda yaklaşık 2 bin 500 adet daha almayı planlıyor; tahmini yaşam döngüsü maliyeti 1,7 trilyon dolardan fazla ve bunun büyük bir kısmı uçağın çalıştırılması ve onarılmasına harcanacak.
Government Accountability Office (Devlet Hesap Verebilirlik Ofisi / GAO) tarafından Eylül ayında yayımlanan bir rapora göre, F-35’lerin hazır olma durumunu sıklıkla etkileyen bakım ve sürdürülebilirlik sorunları, halihazırda maliyetli olan bu programa sıkıntı yaşattı ve bu durum böyle olmaya devam ediyor.
Bu yılın başlarında uçak, görev süresinin ancak yarısından fazlasını gerçekleştirebildi. Söz konusu araştırmada, askeri tesislerde destek ekipmanı, yedek parça, yeterli eğitim ve teknik veri eksikliği de dahil olmak üzere, bakım gecikmelerini artırabilecek çeşitli spesifik sorunlar tespit edildi.
Raporda ayrıca F-35 programının onarımları gerçekleştirecek tesislerin kurulmasında programın gerisinde kaldığı ve ABD hükümetinin büyük ölçüde yüklenicilere güvendiği ve bunun da kendi karar verme yeteneklerini azalttığı aktarıldı.
GAO'nun savunma yetenekleri ve yönetimi ekibinin direktörü Diana Maurer, F-35 programının uzun yıllar boyunca üretime odaklanmış olmasının genel bir sorun olduğunu söyledi. Öncelikler büyük ölçüde araştırma, geliştirme ve satın alma ile ilgiliydi; sürdürülebilirlik ve maliyetler ise daha sonraki bir odak noktasına indirildi. Bu sorunlar artık gündemde.
Maurer, "F-35'in operasyonel olarak hizmete sunulduğu dönemde, onarılması gerektiğinde uçağı tamir edecek depo onarım tesisleri çalışır durumda değildi. Şu anda bile program, depo stand-up'ını tamamlama konusunda hâlâ yıllarca geride." dedi. Yani, uçağın büyük parçalarının onarılması veya değiştirilmesi gerektiğinde, bunların orijinal ekipman üreticilerine kadar gitmesi gerekiyor.
Uzman isim bu konuda, "Bu çok fazla gecikmeye neden oluyor" dedi. Bu parçaların onarımı daha uzun sürdüğü için iş miktarı artar ve uçak daha az uçabilir hale gelir.
GAO, hükümet ile yüklenicinin sorumluluğu arasındaki ayrımın yeniden değerlendirilmesi gibi bazı zorlukları hafifletmek amacıyla Pentagon'a çeşitli tavsiyelerde bulundu. GAO, Eylül ayındaki raporunda Pentagon'un ne tür teknik verilere veya fikri mülkiyete ihtiyaç duyabileceğini belirlemesini önerdi.
F-35 programının sıkıntılarına ek olarak Aralık ayında yayınlanan GAO raporu, savaş uçağının soğutma sisteminde sorunlar olduğunu gösterdi. Özellikle aşırı görev alıyor, tasarlandığı şeyin ötesinde çalışıyor, bu da motordaki aşınmayı artırabilir, ömrünü kısaltabilir ve bakım maliyetlerine milyarlarca dolar daha ekleyebilir.
'da Takip Edin!
