Trans yağ kalpten vuruyor

ZİYNETİ KOCABIYIK

Trans yağların dünyada her üç ölümden birinin sorumlusu olan kalp damar hastalıklarının en önemli sebeplerinden biri olduğunu biliyor muydunuz? Pasta, kurabiye, kraker, salata sosları, çorbalar, bulyon tabletler, şekerlemeler, hidrojenize yağlarla yapılan besinler… Bu yiyecekler içerdikleri trans yağlar sebebiyle âdeta birer saatli bomba.

YILDA 540 BİN ÖLÜM
Dünya, her 100 gramda trans yağ oranını 2 gramla sınırlamak, 2023 yılına kadar trans yağı gıda tedarik zincirinden kaldırmak için savaş veriyor. Çoğu yüksek gelir grubuna ait 45 ülke, trans yağların kullanılmasını engelledi. 2017 yılında yayınlanan Türk Gıda Kodeksi’ne yiyeceklerdeki trans yağ oranlarının yüzde 2’nin altına düşürülmesi maddesini tavsiye olarak ekleyen Türkiye’de bu konuda önemli yol aldı. Ancak tasarı, henüz kanunlaşmadığı için yiyeceklerimizin içindeki trans yağ oranlarını bilmiyoruz. 18 Kasım yiyeceklerdeki trans yağ oranlarını yüzde 18’in altına çekilmesiyle ilgili sivil toplum kuruluşlarının görüş bildirmesi için son gün…
Trans yağların gıdalara insan eliyle katılan en zararlı maddeler olduğunu söyleyen Türk Kardiyoloji Derneği Yönetim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Ertuğrul Okuyan “TÜİK rakamlarına göre Türkiye’de ölümlerin yüzde 40’ı dolaşım sistemi hastalıkları yüzünden meydana geliyor. Endüstriyel olarak üretilen trans yağlar yılda 540 bin kişinin ölümüne sebep oluyor. Trans yağların yüksek oranda tüketilmesi kalp damar hastalıklarını yüzde 21, kalp damar hastalığına bağlı ölümleri yüzde 28 oranında artırıyor” dedi.

ON KAT DAHA ZARARLI
Trans yağın kan damarlarının iç yapısını bozarak kalp krizine giden yoldaki en önemli basamaklardan biri olan plak oluşumunu tetiklediğine işaret eden İzmir Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi Kardiyoloji Uzmanı Doç. Dr. Öner Özdoğan “Ayrıca damarların içindeki iltihaplanmayı da artırarak kalp hastalıkları riskini yükseltir. Trans yağlar kalp sağlığı için aynı miktardaki doymuş yağdan (sağlıksız yağ) 10 kat daha zararlıdır. Alınan her gram trans yağ ile kalp damar hastalığı riski yüzde 5 artar” dedi.
Trans yağların sağlık etkileri kalp hastalıklarıyla sınırlı değil. Felç, diyabet, obezite, meme ve bağırsak kanseri riski, gebelikte tansiyon yüksekliği, doğacak bebekte sinir sistemi ve görme bozukluğu da kanıtlanmış zararlardan birkaçı…

BAKANLIK AYARI YOLDA
Tarım ve Orman Bakanlığınca hazırlanan Türk Gıda Kodeksi Gıdalara Vitaminler, Mineraller ve Belirli Diğer Ögelerin Eklenmesi Hakkında Yönetmelik, Avrupa Birliği’ne uyum kapsamında revize edilecek.
Bu kapsamda hazırlanan yönetmelik taslağına göre, 1 Ocak 2022’den itibaren son tüketiciye arz edilecek hazır ambalajlı gıdaların trans yağ içeriği yüzde 2’nin üzerinde olamayacak. Trans yağı yüzde 2’nin üzerinde gıdalar üretilemeyecek.
Hayvansal kaynaklı yağda doğal olarak bulunan trans yağlar ise kapsam dışında olacak.
Ara ürünlerde trans yağ miktarının 100 gram yağ için 2 gramı geçmesi durumunda ilk üreticinin bu bilgiyi son ürünün üreticisine aktarması gerekecek.
Hazır ambalajlı gıdalarda trans yağ asidi miktarı, toplam yağın 100 gramında 1 gramdan az olursa “Trans yağ içermez-trans yağ yoktur” beyanı devam edecek.

OBEZİTENİN TEMELİNDE O VAR
Trans yağların obezite gelişimine de sebep olarak kalp ve damar hastalıkları riskini artırdığını söyleyen Sağlığa Evet Derneğinden Prof. Dr. Füsun Yıldız “Trans yağ, diğer kaynaklarla karşılaştırıldığında daha fazla kilo alımına sebep oluyor. Bu yağların büyük bir bölümü karın bölgesinde toplanıyor. ABD’deki California Üniversitesinin araştırmasına göre de doymuş yağ tüketimi günlük 20 gramı aştığında “obezite” riski yüzde 80 artıyor. Trans yağlar ayrıca karaciğer kanserine kadar giden karaciğer yağlanmasının da en önemli sebeplerinden biri” dedi.

NEDİR?
Daha az akışkan ve yüksek erime noktasında olması için endüstriyel kimyasal değişime uğratılmış yağ çeşididir. Ayrıca mesela kızartma yaparak defalarca kullanılan yağlar da kendiliğinden trans yağ hâline dönüşür. Yağlar, raf ömrünü uzatmak, sıvı yağları katı hale getirmek, pişirme ve kızartma sırasında yanmayı ve koyulaşmayı azaltmak, miktarı artırmak için işleme tabi tutulur. Trans yağlar daha ucuz olduğu için ticari açıdan da ekonomiktir. Trans yağların yüzde 79’u suni, yüzde 21’i natüreldir. Hayvansal yağların yüzde 2-5’i trans yağdır ama zararlı olduğu gösterilememiştir.

YASAK SAĞLIĞI İYİLEŞTİRİYOR
Trans yağları yasaklayan ülkelerde sağlık parametrelerinin iyileştiğine işaret eden Sağlığa Evet Derneği Başkanı Prof. Dr. Elif Dağlı “Danimarka endüstriyel trans yağları yasakladı. Sonuçta kalp damar hastalıkları yüzde 3,2 azaldı. ABD New York eyaletinde trans yağı yasaklayan belediye bölgelerinde kalp krizinden hastaneye yatışların oranı yüzde 7,8 azaldı. Türkiye de trans yağlarla mücadelede önemli adımlar attı. Kanser, alerji, çeşitli damar hastalıkları ile kalp problemlerinin oluşmasına sebeple olan trans yağların yiyeceklerden tamamen kaldırılabilmesi için üretiminin de durdurulması gerekiyor. Bu konuda mevzuatın çıkması lazım. Çok az kaldı, neredeyse koşuyu tamamlamak üzereyiz. 31 Aralık 2019’a kadar mevzuatın tamamlanmasını bekliyoruz” dedi.

HEDEF 2023
Dünya Sağlık Örgütü’nün trans yağ tüketiminin toplam enerji alımının yüzde 1’inden az olması gerektiğini vurguladığını söyleyen Marmara Üniversitesi Halk Sağlığı Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Pınar Ay “DSÖ, Mayıs 2018 yılında (Replace-Yerine Koy) başlığı altında uzun soluklu bir proje başlattı. Ülkelerde trans yağ yerine sağlıklı yağların kullanılması desteklemek ve trans yağların zararlarına dikkat çekmek amacıyla bilgilendirme konusunda faaliyetler yapmak, endüstriyel trans yağların kaldırılması için mevzuat oluşturmak, yasal düzenlemelerin uygulanmasını desteklemek amacıyla hayata geçirilen bu proje 2023 yılına kadar trans yağın gıda tedarik zincirinden kaldırılmasını amaçlıyor. Her 100 gram yağ için en fazla 2 gram trans yağ üst sınırı getiriliyor” dedi.

GRAMINDA YÜZDE 5 ÖLÜM RİSKİ
Hiç tüketilmemesi gerekiyor ancak Dünya Sağlık Örgütü mecburi sınırın her 100 gram yağ için yüzde 2 olabileceğini bildiriyor. Oysa orta boy patates kızartmasında 8 gram, bir dilim kekte 4,5 gram, bir tane çikolatalı donutda 5 gram trans yağ bulunuyor. 5 gram trans yağ kalp ve damar hastalıkları riskini yüzde 25 artırıyor… Tüketicinin etiketlerde “Trans Yağ Yoktur” ibaresini araması gerekiyor. DSÖ, 100 gram ya da yüzde 1’in altındaki miktarı sıfır trans yağ olarak kabul ediyor.