Sultan’ın karakteri eserlerine yansıdı

MURAT ÖZTEKİN

Sultan Abdülhamid’in kalkınmacı bir padişah olduğu, yaptıkları ve hayalleri hep gündemde. Ama bunlar şimdiye kadar tek bir kitapta ele alınmamıştı. Tarihçi yazar Zafer Bilgi de, “Son Büyük Hükümdar”ın kültürden sanata, eğitimden sağlığa ve daha birçok sahaya uzanan icraatını “Abdülhamid’in Kalkınma Hamlesi: Modern Türkiye’nin Gizli Mimarı” adlı eserinde topladı. Biz de Padişah’ın kişiliğinin ve yaşadıklarının eserlerine nasıl yansıdığını ortaya koyan yazar Bilgi ile Sultan’ı konuştuk…

∂ Niçin Sultan Hamid’in eserlerini yazma ihtiyacı duydunuz?
Sultan Abdülhamid, Osmanlıda en fazla eser bırakan padişahlardan biri ama biz onun eserlerini tam olarak bilmiyoruz. Bu kitapla Sultan’ın meydana getirdiği kurumları ve arkasındaki ideali ortaya çıkarmaya çalıştım.

∂ Sultan Abdülhamid’in yaptırdığı eser sayısının bin 552 olduğu ifade ediliyor. Günümüze kadar onun eserleri genel olarak iyi muhafaza edildi mi?
Evet, Sultan Abdülhamid’in bin 552 eseri bugüne ulaşmış. Anadolu, Orta Doğu ve Balkanlarda yer alan eserler hakkında bir envanter çalışılması yapılmış değil. Ama araştırmalarında çoğu eserin korunduğunu gördüm.

∂ Kişiliğinin eserlerine tesiri olduğunu yazıyorsunuz. Nasıl etki etti?
Sultan’ın sanatçı kişiliğinin ve yetiştirilme şeklinin, açtığı kurumlarda etkisi büyük. Eserleri kendi iç dünyasıyla bağlantılı. Sultan Abdülhamid, küçük bir çocuğunu yangında kaybettiği için milletinin evlatları aynı sıkıntıyı çekmesin diye ilk çocuk hastanesini olan Hamidiye Etfal’i kuruyor, küçük yaşta sanata merak saldığı için Yıldız Sarayı’na tiyatro açıyor. Bir dönem amatör olarak resim sanatıyla da alakadar olduğu için güzel sanatlar eğitimi veren Sanayi-i Nefise Mektebini kuruyor. Böyle birçok eser var.

∂ Onun Haydarpaşa Garı gibi meşhur binalarını biliyoruz ama yaptırdığı enteresan eserler de olmuş mu?
Çanakkale’deki Hamidiye tabyaları, gördüğüm enteresan Sultan Abdülhamid eserlerinden biriydi. Sultan, bunu bir savaş çıkması durumunda düşmanların Boğaz’dan geçmesine mâni olmak için yaptırmıştı. Bu, müthiş bir feraset örneğiydi ki; tabya, yıllar sonra Çanakkale Harbi için çok stratejik bir noktada yer aldı. Bunun dışında içtiğimiz sudan sosyal hayatta hâlihazırda faaliyet gösteren Kızılay ve Yeşilay’a kadar birçok kurumun onun eseri olduğunu görmek çok şaşırtıcı.

KÖPRÜ HAYALİ GERÇEKLEŞMEDİ
∂ Projelerinden hayal olarak kalanları da vardı herhâlde…
Elbette. Bilhassa Boğaz Köprüsü Projesi’ni çok istemesine rağmen hayata geçirememişti. Kubbeli şekilde çizimleri olan o hayalî köprüden tren yolu geçirme planı da vardı. Günümüze Marmaray ismiyle inşa edilen tüp geçiş projesi de “Tünel-i Bahr” adıyla yine onun devrinde planlanmıştı ama gerçekleşmedi tabii.

PEKİN’E ÜNİVERSİTE KURDU
∂ Padişah’ın kültür sanata da alakası malum. Bu, onun icraatına nasıl yansıdı?
İlk güzel sanatlar akademisi, ilk saray tiyatrosu ve İstanbul Arkeoloji Müzesi onun zamanında açılıyor. Beyazıt Kütüphanesi gibi kitap mahfillerini de o kuruyor. Maarif hamlesiyle açtığı mektepler de bütün imparatorluk coğrafyasına yayılıyor. Düşünün, Sultan Çin’in Pekin şehrinde bile bir Hamidiye Üniversitesi açıyor.

SULTAN'IN İLKLERİ
Yazar Zafer Bilgi “Türkiye’de ilk, dünyada ise ikinci metro olan Karaköy-Beyoğlu hattı Abdülhamid Han devrinde yapıldı, ilk şehir postaneleri,  ilk telgraf ve telefon hatları onun döneminde çekildi, ilk otomobil onun devrinde Türkiye’ye geldi, dünyadaki ilk dişçilik mektebini o açtı. Böyle birçok ilk var...”diye
konuşuyor