Sahne senin yapay zekâ!

MURAT ÖZTEKİN

Pandemi döneminde zor durumda kalıp online ortama taşınan tiyatro, aslında son yıllarda büyük bir değişimin içerisinde... Seyircinin tiyatro sahnesine gitmek yerine, bulunduğu ortamdan dâhil olabildiği çağdaş oyunların sayısında ciddi bir artış söz konusu. Öte yandan artık sinema teknikleriyle hikâyelerin anlatıldığı, bir filme yaklaşan tiyatro eserleriyle de sıkça karşılaşıyoruz. Bütün bunların yanında, beyazperdede olduğu gibi yapay zekâ ile üretilen android karakterleri de tiyatrolarda görebiliyoruz. Dünyada farklı sektörlerde kullanılan robotlar, tiyatroda bazen oyuncuların yerini alabiliyor, bazen onlarla birlikte oyunun bir parçası olabiliyor. Yeni gelişmeler ise yapay zekâyı, senaryo işinin de içine dâhil ediyor.

TİYATRODA DOĞAN “ROBOT”
Aslında yapay zekâya temas eden “robot” kelimesi, bundan 100 sene evvel sahnelenen bir oyunla hayatımıza girmişti. Çek yazar Karel Capek, “R.U.R.” adlı bilim kurgu tiyatro eserinde, “robot” kavramını ortaya çıkararak insanlara baş kaldıran makineleri işlemişti. 1921’de sahnelenen eser, yüzlerce bilim kurgu kitap ve filme ilham kaynağı olmuş, yıllarca robotları insanlar canlandırmıştı. Ama artık robotların sahneye çıkıp insanları canlandırdığı günlerde yaşıyoruz. Aslında bunun için uzun zamandır çalışma yapılıyor. Polonya’daki Kopernik Bilim Merkezinde 2010 senesinde açılan “robotik tiyatro” onların ilklerinden. Burada yıllardır basit oyunlar, robot karakterlerle canlandırılıyor.
İngiltere’deki Pipeline Tiyatrosu da 2015 yılında “Spillikin” adlı oyunlarında robot bir karakteri, Alzheimer hastası bir kadının erkek arkadaşı olarak esere dâhil etti. İnsanla makinenin yan yana performans sergilediği oyun, büyük rağbet gördü.
Avustralyalı Roslyn Helper da 2018 yılında yapay zekâ yardımıyla kaleme aldığı “Lifestyles of the Rich and Famous” adlı tiyatro oyununu sahneledi. Metinleri oldukça bozuk olan eser, absürtlükleriyle seyirciyi güldürmeyi başardı. Buna benzer kısmen, yapay zekâ ile meydana getirilen başka tiyatro performansları da oldu. Hâlihazırda yapay zekâ ile senaryo yazımı için farklı çalışmalar yürütülüyor.

YAPAY ZEKÂ OYUN YAZDI
Çekya’daki Rudolf Rosa liderliğindeki “TheAItre” adlı oluşum ise senaryosu yapay zekâ ile yazılmış ilk tiyatro oyununu meydana getirdiklerini duyurarak yakında sahneleyeceklerini açıkladı. Eser, Çek yazar Karel Capek’in robotları ilk defa ortaya çıkardığı “R.U.R.” oyununun 100. yılı hatırasına, canlı performansla 26 Şubat akşamı online olarak sahnelenecek. Bu defa robotların kaleme aldığı bir eseri, insanlar oynayacak.
Projenin lideri Rosa, bir röportajında yapay zekânın OpenAI’nin sunduğu GPT-2 dil modeliyle metinler meydana getirdiğini söylüyor. Yapay zekâya farklı senaryoların sunulduğunu ve böylece oyun metninin ortaya çıktığını kaydeden Rosa, yazıların düzenlenmesinde çok küçük bir insan müdahalesi olduğunu da saklamıyor. Tiyatrocular ile yapay zekâ uzmanlarının birlikte çalıştığı oyunun, nasıl bir tecrübe olacağı ise henüz bilinmiyor...
Şimdiden kesin olan bir şey var ki, makine zekâsı ile tiyatrolar, önümüzdeki yıllarda çok değişecek. Gözlerimiz, andorid karakterlere alıştığı gibi zihinlerimiz de yapay zekâyla hazırlanan uzun metinleri bile anlamaz hâle gelecek. Ama dünyada birçok mesleği yok edeceği konuşulan yapay zekânın, oyunculuğu tamamen ortadan kaldırması uzak bir ihtimal olarak görünüyor...

ANDROID YAZAR KILIĞINDA
Makine zekâsı ile ortaya çıkarılan oyunlardan biri bugünlerde Türkiye’de online olarak seyredilebiliyor. Kundura Sahne’nin online programında yer alan android (insansı robotlu) performansı “Tekinsiz Vadi” Alman yazar Thomas Melle’nin oyun için kendisine benzeyen bir android üretilmesine izin vermesiyle ortaya çıktı. İlk sahnelendiği 2018’de tiyatro dünyasında heyecanla karşılanan oyunda yazarın edebiyat yolculuğu ve depresif tecrübeleri anlatılıyor. Eserde ‘insan nedir’ ve ‘makine nedir’ gibi sorularla merak uyandırıcı ama rahatsız edici bir seyir sunuluyor. “Tekinsiz Vadi” şubat ayının ortasına kadar Beykoz Kundura’nın internet sitesinden seyredilebiliyor.