Osmanlı'nın çizgi romanları

Murat Öztekin

Nasreddin Hoca fıkraları, Anadolu halkının espri gücünün ve hazırcevaplığının kadim sembollerinden… Asırlarca dillerden düşmeyen bu fıkralar, zamanla değişik şekillere büründü ve kocaman bir külliyat hâline geldi. Önce yazma eserlerde yer buldu kendilerine, sonra taş baskılar yoluyla Avrupa’nın da içerisinde bulunduğu geniş bir coğrafyaya yayıldı. 
Peki, Osmanlı zamanındaki Nasreddin Hoca kitapları nasıldı?
Halk kültürü sahasındaki çalışmalarıyla tanınan Dr. Mustafa Duman “Resimli Taş Baskısı Nasreddin Hoca Kitapları- Bilenler bilmeyenlere öğretsin…” isimli eserinde buna cevap veriyor. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları etiketiyle raflardaki yerini alan eserde, 1850-1924 yılları arasında yayınlanan 55 taş baskısı Nasreddin Hoca kitabı görsellerle tanıtılıyor. 

ASIRLAR ÖNCESİNİN MİZAHI

Bir buçuk asır önceki mizah anlayışına ışık tutan kitapta yer alan çeşitli Nasreddin Hoca fıkralarının orijinal hâlleri sizi şaşırtabiliyor. Tabirlerimizde bile giren birçok fıkra, Osmanlı insanın zevkiyle anlatılıyor. 
Mustafa Duman’ın eserinden öğrendiğimize göre Nasreddin Hoca fıkraları Osmanlı’da âdeta çizgi roman gibi muamele görmüş. Fıkralar, 1850’lerden itibaren taş baskısı kitaplarla neşredilmiş; Osmanlı coğrafyasının yanı sıra Orta Asya’daki Türklere de ulaştırılmış. Taş baskı eserler, Batı lisanlarına da tercüme edilmiş. İlk baskı 1857 yılında Almancaya ve daha sonra Fransızcaya çevrilmiş. Avrupalılar, Nasreddin Hoca’yla böylece tanışmış. 
Kitapta, taş baskı Nasreddin Hoca kitaplarının en eskilerinden olan “Meşhur Hoca Nasreddin Letaifi” de tam metin olarak yer alıyor. Ancak İslam’daki tasvir yasağına dair bilgilerin Batılı kaynaklardan derlendiği eserde, umumi kabullerin dışında yorumlar bulunuyor. Ayrıca eserde, İranlı matbaacılar tarafından basılan Nasreddin Hoca kitaplarının bir kısmının Sultan Abdülhamid Han döneminde toplatılması da sebepleri dile getirmeden anlatılıyor.

HATTATLAR RESİM DE ÇİZMİŞ

Osmanlıda hat sanatıyla uğraşan ustalar, amatör de olsa resim çizmişler. Mustafa Duman’ın “Resimli Taş Baskısı Nasreddin Hoca Kitapları” kitabı bunu ele alıyor. 55 taş baskı kitapta geçen görsellere, eserde yer veriliyor. Bazıları hattatlar elinden çıkan bu resimler, zihinlerdeki “Tonton Nasreddin Hoca” figürlerinden biraz farklı. Osmanlı dönemindeki eserlerde resimler de yer almış. Nasreddin Hoca hikâyeleri, Karagöz tarzında resmedilmiş. Hoca’nın Emir Timur’la görüşmesi, Kürk Yemeği gibi fıkralar esprili bir şekilde tasvir edilmiş.