Sedat Bornovalı Boğaz'ın simgesini anlattı: İstanbulsuz Kız Kulesi manasız
Kültür - Sanat Haberleri
Kız Kulesi’nin Osmanlı devrinde simge bir yapı hâline geldiğini söyleyen Sedat Bornovalı “Bu kule, gerçekten sevimli ama tek başına özel değil. İstanbul sayesinde özellik ve önem kazanan bir yapı. İstanbulsuz bir şey ifade etmiyor” diyor.
MURAT ÖZTEKİN'İN HABERİ - Tarihi milattan öncesine uzanan Boğaziçi’nin zarif süsü Kız Kulesi, yaklaşık iki sene süren restorasyondan sonra bu gece kapılarını tekrar açıyor. Tarih boyunca yıkılan, yanan, farklı maksatlarla kullanılan ve hâliyle farklı şekillere bürünen kule, şimdi Sultan II. Mahmud devrindeki durumuna yakın bir şekilde karşımıza çıkıyor. Biz de Kız Kulesi’nin hikâyesini, Boğaziçi’nin meşhur rehber ve sanat tarihçisi Doç. Dr. Sedat Bornovalı’dan dinledik…
> Yıllarca bir kaya hâlinde olan Kız Kulesi, 1100’lerde bir kule şekline getirilmiş. O zamanki Bizans hükümdarı Manuel Komnenos, Kız Kulesi’nin bugünkü gibi bir sembol hâline geleceğini hayal edebilir miydi?
Mümkün değildir. Ulaşımın problemli olduğu, tekniğin daha zayıf kaldığı yıllarda Kız Kulesi’nden “İstanbul yakınlarındaki bir kayadır veya kuledir” diye bahsetmemiz gerekiyor. Yalnızca 20. yüzyıldan itibaren İstanbul’un bir parçası oldu desek yeridir. O yüzden İmparator da “İstanbul’da bile olmayan” bu kulenin İstanbul’un simgesi olacağını herhâlde düşünmemiştir. O dönemde fonksiyonel olarak kullanılan Kız Kulesi ile Avrupa kıyısı arasına bir zincir gerilmiş olduğunu biliyoruz. O devirde boğazlarda böyle daraltmalara ihtiyaç vardı. Aksi takdirde gemiler çeker gider, hiçbir şey yapamazdınız.
> Kız Kulesi denilince yılanlı prensesli hikâyeler anlatılıyor. Bunların hakikatle bağlantısı nedir?
Ne yazık ki bilinen her hikâye, benzeri başka yerlere adapte ediliyor. Romanlı Ovidius, yüzmeli hikâyeyi anlatıyor. İki bin senelik bir efsane… Ancak Ovidius’un bahsettiği yer Boğaziçi değil. Böyle bir kaya parçası hakkında bu efsanelerin kurgulanmış olmasına imkân yok.
> Peki, Kız Kulesi’nin tarih boyunca yaşadığı mimari değişimin tamamını biliyor muyuz?
Bizans dönemindeki ilk hâlini hiç bilmiyoruz. İlk olarak Buondelmonti’nin 1422 tarihli gravüründe Kız Kulesi’nin tasvirini görüyoruz. Cami minaresi gibi. Sonra da gravürlerde yer almış. Kule öncelikli ama oranın korunması için bir de kalecik olması lazım. Aynı zamanda ışıklandırılıp bir deniz feneri olarak da kullanılmış olmalı. Kuleye Fatih Sultan Mehmed döneminde kale yapıldığı, toplar yerleştirildiği biliniyor. 1509’da ise “Küçük Kıyamet” denilen depremde yıkılıyor. İstanbul’u baştan yapmak icap ettiği için kimsenin derdi hemen sonra inşa etmek olmuyor. Yavuz Sultan Selim zamanında ise Kız Kulesi’nin tekrar toparlandığı söylenir.
Kız Kulesi'nin 19. asırdaki hâli... Ligitarihinde bir sezondaki altı grup karşılaşmasında da tabelayı değiştiren ilk oyuncu oldu.
SANCAK KULESİYDİ
> Kule gerçek ihtişamına II. Mahmud zamanında mı kavuşuyor?
Simge olma durumunu II. Mahmud döneminde kazanıyor. Kubbesindeki o benimsediğimiz “barokvari” kıvrımlı hâli, bu dönemdeki restorasyonda ortaya çıkıyor. Bir de şu durum var: Bugün Türkiye’nin haklı olarak Ege’deki kayalıklara bile bayrak dikme durumu var. Sultan II. Mahmud devrinde de hâkimiyet maksatlı sancak kuleleri anlayışı ortaya çıkıyor. Kız Kulesi o zaman üzerindeki gönderle bir sancak kulesi mahiyeti kazanıyor.
İstanbul’a geleni
KIZ KULESİ KARŞILARDI
> Genel olarak Osmanlı İmparatorluğu’nun sanat ve mimari anlayışı, Kız Kulesi’ne ne katıyor?
Kız Kulesi, Osmanlı döneminde savunma ve endişe yapısı değil, bir itibar ve imge binasına dönüştü. En yakın düşmanın binlerce kilometre ötede kaldığı devirde, normal olanı da buydu. Öte yandan Osmanlıda Kız Kulesi, Bağdat yönünden, Anadolu’dan İstanbul’a gelenler için ilk imgeydi. İnsanların Üsküdar’a kadar gelip esas şehre geçmek için sandallarla karşı geçmek için uygun hava bekledikleri yerde insanların karşısına çıkıyordu.
> Peki, Kız Kulesi bugün niçin önemli?
Hepimiz onunla büyüdüğümüz için sanırım... İstanbul’u seyretmenin de referans noktası gibi. Arkasındaki tarihî yapıların ihtişamlarını gösteriyor. Kız Kulesi aynı zamanda en çok fotoğraflanan yerlerden biri. Ancak aralarında ünlülerin de olduğu o kadar kişiye İstanbul’u gezdirdim, turistik broşürlerin üzerinde sürekli yer almasına rağmen bir tanesi de bana “Bu kuleyi göster” demedi. Bu kule, gerçekten sevimli ama tek başına özel değil. İstanbul sayesinde özellik ve önem kazanan bir yapı. İstanbulsuz bir şey ifade etmiyor.
MÜZE, HANGİ İHTİYACI KARŞILAYACAK?
Kız Kulesi'nin yeni hâlini değerlendiren Sedat Bornovalı "Kız Kulesi şimdi doğru bir kararla Sultan II. Mahmud zamanındaki hâline çevrildi. Çünkü en çok bilinen ve benimseneni bu… Fakat bu yüzden bazı kararları da düşünmemiz gerekiyor. Mesela kuledeki taş örgü sıvasız olmalı mı? Zira kulenin II. Mahmud döneminden itibaren betimlerinde sıvasız olduğunu görmüyoruz. Son restorasyonla müze özelliği de kazanıyor. Ancak müzelerin fonksiyonu çok fazla insanın istifade etmesidir. Erişim zorluğu olan bir yerde hangi müze ihtiyacını karşılayacak diye merak ediyorum doğrusu. Sonra Kız Kulesi’nin görüleceği yer içi değil dışı, yani Salacak’tır" diyor.
KIZ KULESİ DEĞİŞEBİLİR
Bornovalı “Ben Kız Kulesi’ne çağdaş işlev vermek için bir tasarım yarışması açılmasına taraftarım. Yani kulenin çevresinde dizayn edilmemiş boş kısımlar var. Acaba orası etkinlik mekânları olabilir mi veya geçici süreyle ışıklı enstalasyonlar vs. konulabilir mi? Hatta zamanında asli unsurları olan toplar gerçek veya simgesel olarak bulundurulabilir mi? Kız Kulesi, bugüne kadar hep değişmiş. Elbette biz de ölçülü ve belki de geçici olabilecek şekilde bir şeyler katabiliriz” diyor.
'da Takip Edin!
