Başkasının yağında kavrulduk

Ö. FARUK BİNGÖL

Bir markette 5 litre ayçiçeği yağına 85 TL fiyat belirlenmesi sosyal medyada "trend" olmuştu. Evet; pandemi, kuraklık, arz-talep dengesizliği, fırsatçılık derken, birçok üründe fiyatlar tırmandı. Mutfağın vazgeçilmezi ayçiçeği yağında ise yıllık artış yüzde 100'e yaklaştı. Arka planda 'dışa bağımlılık' en büyük sebep olarak görünüyor.

KÜRESEL FİYAT ARTTI
Ayçiçeği yağının dünya fiyatları, pandemi etkisiyle özellikle son beş ayda çok sert şekilde yükseldi. Rusya ve Ukrayna gibi büyük üreticilerde kuraklık sebebiyle yüzde 30'a yaklaşan verim kaybı da bu artışı körükledi. Ağustosta 390 dolar olan küresel fiyatlar, aralıkta 690 dolara çıktı. Beş aylık artış yüzde 75'i geçti.

TALEP ÇOK, ÜRETİM AZ
TÜİK'in 2019 verilerine göre, ayçiçeğinde yeterlilik oranımız yüzde 66,4 seviyesinde bulunuyor. Ülkenin yıllık toplam talebi 3 milyon tonu geçiyor. Buna karşılık Türkiye'nin 1 milyon 950 bin tonluk ayçiçeği üretimi mevcut. Arzdaki bu açık, ithalatı kaçınılmaz hale getiriyor. Bugün 1 milyon tonun üzerinde ithalat yapıyoruz.

SPEKÜLATÖR TÜREDİ
Trakya Birlik Genel Müdürü Hakan Çalen; fiyat artışlarını gören kuyumcu, inşaatçı, petrolcü gibi sektör dışından kişi ve kurumların da ayçiçeği alımına yöneldiğini, bunları depolarına koyarak beklettiklerini, yağ sanayicisinin de ihtiyacı olan hammaddeyi bulamadığını söylemişti. Bu tarz fırsatçılık da fiyatları tırmandırdı.

VERGİ GEÇİCİ ÇÖZÜM
Ayçiçeği tohumunda kasımda gümrük vergisi sıfırlandı. Ardından ham ayçiçeği yağında yüzde 36'dan yüzde 3'e düşürüldü. Ancak Türkiye, yüzde 41 ile dünyanın en büyük ithalatçısı. Bunu bilen üretici ülkeler, gümrük vergisindeki düşüş kadar fiyatlarına zam yapıyor. Devletin vazgeçtiği gelir, ithalat yapılan ülkeye giriyor.

İTHALAT KÜSTÜRMESİN
Türkiye'de ekim alanlarındaki artışla birlikte, 2015 yılında 1,4 milyon ton olan ayçiçeği üretimi 2019'da 1,95 milyon tona ulaştı. İthalatın teşvikine üzülen çiftçi ise; artan gübre ve mazot maliyetleri nedeniyle daha çok teşvik istiyor. Kilogram başına 50 kuruş olan destek priminin, en az 80 kuruşa çıkarılması bekleniyor.

"İHTİYACIMIZ KADARINI ÜRETMEK ZORUNDAYIZ!"
Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği Başkanı Tahir Büyükhelvacıgil, "Dövizdeki artış sebebiyle kur baskısı, dünya piyasalarında talebin ve fiyatın yükselmesi, ülkelerin ithalat yasakları gibi sebepler yüzünden sorunlar yaşıyoruz. Fiyatlarda normal kabul edilemeyecek dalgalanma yaşanıyor. En temel noktamız, üründe ve fiyatta istikrar. Ayçiçek açığı olan bir ülkeyiz. Bunu ithal ederek kapatıyoruz. Burada ne sanayici ne de üreticinin fiyat yükselişiyle ilgisi yok. Türkiye’nin doğru ekim politikaları belirleyerek, kendi ihtiyacını karşılayacak düzeyde üretim yapması gerekiyor” diye konuştu.
Edirne Ziraat Odası Başkanı Hüseyin Arabacı, bölgede iki yıldır kuraklık yaşandığını söyleyerek "Bu sebeple içeride rekolte düştü. Bununla birlikte pandemiden dolayı her ülke stok yapmak istiyor. Doğal olarak dış piyasada da azalma oluşuyor" dedi. Kırklareli Ziraat Odası Başkanı Ekrem Şaylan da, "3-4 ay sonra ayçiçeği sezonu yaklaşacağı için düşüş başlar" şeklinde konuştu. Tekirdağ Süleymanpaşa Ziraat Odası Başkanı İmdat Saygı ise "Bundan sonra fazla artış olmaz. Bu seviyelerde devam eder" ifadelerini kullandı.