'Unutulan soykırım tekrarlanır'

İsmail Okan Ukav - İSTANBUL

2013 Kasım ayında Bosna Hersek'in Prijedor kentindeki Tomasica köyünde bulunan toplu mezar Bosna Savaşı'nın korkunç yüzünü bir kez daha gözler önüne serdi.

II. Dünya Savaşı sonrası, Avrupa'nın gördüğü en büyük soykırım 1992-1995 yılları arasında yaşandı. On binlerce Boşnak Müslüman Birleşmiş Milletler'in, Avrupa ve dünyanın gözü önünde soykırıma uğradı.

Soykırımın üzerinden 22 yıl geçmesine rağmen, neredeyse ülkenin her kentinden savaş kurbanlarının cesetleri çıkartılıyor. Tomasica toplu mezarı bunlardan biri, 2013 Kasım ayında keşfedilen mezarda yaklaşık 3500 savaş kurbanının yattığı ifade ediliyor. Bir başka deyişle, Tomasica Bosna-Hersek'in en büyük toplu mezarı olma özelliğini taşıyor.

Tomasica'da 22 yıl önce yaşananlar ve bugün, büyük bir trajedinin simgesi. Bosna-Hersek'i oluşturan iki özerk bölgeden biri olan Sırp Cumhuriyeti'nde yer alan Prijedor kentinde bulunan toplu mezarla ilgili konuşan Bosnalı gazeteci Nadja Diklic, yaşananların vahametini çarpıcı bir şekilde ortaya koyuyor.

Diklic, bölgedeki çocukların yıllarca toplu mezar üzerinde oynadıklarını, zaman zaman kemiklerin bulunduğunu fakat özerk yönetimin durumu örtbas ettiğini belirtti. Yıllardır bölgede yaşayanların toplu mezardan haberdar olduklarını söyleyen deneyimli gazeteci ekliyor, "bölge halkı yaşananları görmezden geliyor".

TOMASICA'DA NELER YAŞANDI?

Savaşın başında bölgenin yönetimini ele alan Sırp Çetnik güçleri, Mayıs 1992'de bildiri yayınlayarak Sırp olmayan herkesin kollarına 'beyaz bant' ve evlerine 'beyaz bayrak' takmalarını istedi. Bu soykırım kampanyasının ilk adımı olacaktı. Bu bildiriyi Boşnak ve Hırvat köylerine yapılan baskınlar izledi.

Bölgedeki Çetnik güçleri binlerce Boşnak ve Hırvat'ı Omarska, Keratern ve Trnopolje kamplarına taşıdı. Kadınlar için ise özel kamplar oluşturuldu. Binlerce insan bu kamplarda işkencelere maruz kaldı ve vahşice öldürüldü.

Diklic'in yaşananlara dair anlattıkları dehşet verici, "Çetnik güçleri direnen erkekleri ailelerinin gözü önünde katletti. Kadınlar için durum daha kötüydü, çünkü binlerce kadın tecavüze uğradı, tecavüzcülerinin çocuklarını doğurmak zorunda bırakıldı ya da intihar etti."

Ancak Çetnik nefreti bitmedi, binlerce parçaya ayrılan cesetler 3500'den fazla toplu mezara dağıtıldı. Yaşananların sistemli bir şekilde gerçekleştirildiğini belirten Diklic, Çetnik güçlerin cesetlerin kime ait olduğunun belirlenememesi için ellerinden geleni yaptıklarını söyledi.

"YÜZLERCE CESET DAĞLARA TAŞINDI"

Bölgeyi elinde bulunduran Sırp güçleri, yöre halkının "ceset kokusu" şikâyetleri üzerine toplu mezarı açtı. 300'den fazla insanın cesedi mezarlardan çıkartılıp Çetnik güçlerince Ljubija bölgesine taşındı ve dağlara gömüldü. Savaş sonrası Jakarina Kosa'da bulunan toplu mezardan 370 kişinin cesedi çıkartıldı.

2004 ve 2006'da Bosnalı yetkililer Tomasica yakınlarında 2 toplu mezara daha ulaştı. 830 savaş kurbanının cesedi bu mezarlarda bulundu.

Diklic Tomasica toplu mezarının bölgedeki mezarların en büyüğü olduğunu belirtiyor ve ekliyor "sadece Prijedor'da 150'den fazla toplu mezar keşfedildi".

"HALEN DNA TESTİ İÇİN BEKLEYEN BİNLERCE PARÇA VAR"

Bölgede halen savaş kurbanlarının bulunduğu toplu mezarlar keşfedilirken, bulunan kalıntılar Sejkovaca'daki merkezde, DNA testi için bekliyor.

Diklic Tomasica'yı şu sözlerle ifade ediyor,

"Toplu mezarda yapılan çalışmalar, Prijedor'dan görülebiliyor. Ailelerin sessiz çığlıkları hâkim çünkü bazı kesimler için yaşananlar soykırım değil. Boşnakların adalet arayışı sürüyor ve sürecek. Tomasica ise bir kız çocuğu gibi, 20 yıldır 2 yaşında."

SON TOPLU MEZAR BRCKO'DA

Her yıl mezarlardan çıkartılan soykırım kurbanları düzenlenen törenlerle toprağa verilirken, yeni mezarlar keşfedilmeye devam ediyor. Son olarak geçtiğimiz yıl Mayıs ayında yaşanan sel felaketi Brcko kentinde yeni bir toplu mezarı ortaya çıkardı.

Toplu mezarlarla ilgili Boşnak yetkililerin ülke genelindeki çalışmaları sürüyor.