Soykırımı siz iyi bilirsiniz!

Ruanda, 19’uncu yüzyılda Almanların, 1922’den 1959’a kadar da Belçikalıların sömürgesi altında yaşadı. Ülke daha sonra özgürlüğünü ilan etti ancak yine yakasını Avrupalılardan kurtaramadı. Ülkedeki etnik grupları ayrıştırmaya çalışan Belçika, Tutsilerden ayrıcalıklı bir sınıf oluşturmak istedi. Bunun sonucunda etnik gruplar arasında düşmanlık ve siyasi rekabet başladı. Ülkedeki Hutu, Tutsi ve Twa’lar arasında keskin ayrımlar yapan, her gruba ayrı kimlik kartı veren Belçika, Avrupa’daki ırkçılığı Ruanda’ya taşıdı. Bunun sonucunda birbirleriyle yıllardır barış içinde yaşayan ve aynı dili konuşan Hutular ile Tutsiler ikiye bölündü. Mevcut durumu kabul etmeyen Hutuların, 1959’da ayaklanması sonrası iki etnik topluluk arasında ilk çatışmalar başladı ve sonrasında yüz binden fazla Tutsi ülke dışına kaçtı. Sürgüne gönderilen Tutsilerin bir kısmı 1963-1967 arasında Ruanda’ya geri döndü fakat büyük bir katliama uğradı. Çıkan olaylarda 20 bin Tutsi öldü, 300 bini yerlerinden edildi.

BARIŞA BELÇİKA DARBESİ
Sürgündeki Tutsilerin 1987’de kurduğu Ruanda Yurtsever Cephesi (RPF), 1 Kasım 1990’da Uganda’dan Ruanda’nın kuzey sınırına yönelen bir saldırı başlattı ve bölgeyi ele geçirdi. Silahlı mücadeleye 1993’e kadar devam eden RPF, Ruanda hükûmetiyle yönetimin paylaşılması, barışın tesisi ve ülkenin krizden kurtulması için Arusha Barış Anlaşması’nı imzaladı. Ne var ki anlaşma, 6 Nisan 1994’te Hutu olan Ruanda Devlet Başkanı Juvenal Habyarimana’yı taşıyan uçağın düşürülmesinin hemen ardından son buldu. Uçağın kim tarafından düşürüldüğü henüz bilinmemekle birlikte her iki taraf da o günlerde birbirini suçladı.

BM ORTADAN KAYBOLDU
Tutsilere karşı “kaza” günü Kigali’de gerçekleştirilen ilk saldırılarda palalar kullanıldı. Birkaç saat içinde olaylar bütün ülkeye yayıldı. RPF ise, 8 Nisan’da Mulundi’den Kigali’ye doğru karşı saldırı başlattı.
Batılılar 9 Nisan’da Birleşmiş Milletler’in (BM) düzenlediği operasyonla ülkeden çıkarıldı. Soykırımda önemli rolü bulunan RTLM radyosunda, 12 Nisan’da sunucu Kantano Habimana’nın “Siz Rugunga yakınlarında yaşayan insanlar, dışarı çıkın! Bataklıkta hamam böceklerinin sazdan kulübelerini göreceksiniz. Bence silahı olanlar hemen bu hamam böceklerine gitmeli, onları kuşatmalı ve öldürmeli” sözleri yankılanıyordu. BM, 21 Nisan’da ise, ABD’nin de teşvikleriyle tampon güç ve gözlem için bölgede bulundurduğu Mavi Berelilerin sayısını 2 bin 500’den 250’ye düşürdü.

FRANSA DA SAHNEDE
BM askerlerinin ayrılması ve Fransa’nın Hutu çetelerine desteğini sürdürmesi katliamı farklı bir boyuta taşıdı. Fransa, 23 Haziran’da ülkenin güneybatısında sığınmacılar için güvenli bölge oluşturmak amacıyla Turkuaz Operasyonu’nu başlattı. Ancak Fransa, soykırımı engellemek yerine soykırımcılara silah ve mühimmat desteği sağlayarak RPF’nin ilerleyişini kısıtladı. Tutsi olan ve bugün Ruanda’da Cumhurbaşkanlığı koltuğuna oturan Paul Kagame önderliğindeki RPF’ye bağlı ordu, 4 Temmuz’da Kigali ve Butare’nin kontrolünü sağladı. Ordu, 17 Temmuz 1994’te ülkenin tamamına yakınında kontrolü altına aldı ve soykırım eylemleri sona erdi. Yüz gün süren olaylarda BM’ye göre 800 bin, Ruanda resmî makamlarına göre ise, bir milyondan fazla Tutsi ve muhalif Hutu hayatını kaybetti. O günden bu yana her yıl BM tarafından 7 Nisan’da Ruanda Soykırımı Kurbanlarını Anma Günü tertip ediliyor. Ruandalılar, kaybettikleri yurttaşları için gözyaşı döküyor.

Fransa’nın katliamdaki rolü araştırılacak
Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Ruanda soykırımına ilişkin çalışmalar yapan Ibuka Fransa derneğinin temsilcileri ile bir araya geldi. Görüşmeye ilişkin Elysee Sarayından yazılı açıklama yapıldı. Açıklamada “Fransa Cumhurbaşkanı Macron, araştırmacı ve tarihçilerden oluşan bir komisyonun Ruanda (soykırımı) ile ilgili 1990-1994 yıllarına ait bütün Fransız arşivlerini inceleyeceğini bildirdi. Macron, söz konusu araştırmayla Fransa’nın bu dönemde Ruanda soykırımında oynadığı rolün incelenmesinin, soykırımın daha iyi anlaşılmasının ve daha fazla bilgi sahibi olunmasının hedeflediğini belirtti” ifadesine yer verildi. Komisyonun, Fransız tarihçi Vincent Duclert’in himayesinde 8 araştırmacı ve tarihçiden oluştuğu belirtildi. Komisyonun, raporunu iki yıl içerisinde tamamlaması gerektiği kaydedildi.