İran kamuoyu 'nükleer uzlaşı'yı tartışıyor

Muhafazakarlar taslak anlaşmasını dini lider Hamaney'in ilan ettiği kırmızı çizgilerin aşılması şeklinde değerlendirirken, Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani liderliğindeki reformistler müzakerelerin ilk aşamasındaki mutabakatı dış siyaset başarısı olarak görüyor. Reformist çizgideki Hasan Ruhani hükümetine muhalefet eden muhafazakar kesim taslak anlaşmasını ülkenin en üst siyasi makamı "Rehberlik" konumunda bulunan dini lider Ali Hamaney'in nükleer müzakerelerdeki "kırmızı çizgileri"nin aşılması olarak değerlendiriyor.
-Hamaney'in kırmızı çizgileri
Geçtiğimiz yıl Ekim ayında Hamaney'in müzakereler hakkındaki resmi görüşleri internet sayfasından "Rehber'in Nükleer Müzakerelerde Kırmızı Çizgileri" ilan edilmişti. Böylece İran'ın "nükleer müzakereler konusundaki "kırmızı çizgileri" kamuoyuyla paylaşılmış oldu.
Hamaney'in belirtilen kırmızı çizgileri özetle şöyle:
İran'ın şu ana kadar nükleer enerji alanında elde ettiği kazanımlar hakkında müzakere yapılmaması.
Fordo bölgesinde bulunan yeraltı nükleer tesislerine dokunulmaması, müzakerelerin nükleer sorunla sınırlı kalması gerektiği ve İran'a karşı ekonomik yaptırımların bu kapsamdan çıkarılması.
Daha önce 5+1 ülkelerinin 5 bine indirilmesini istedikleri 19 bin santrifüjün 190 bine çıkarılması kararı 2014'ün Eylül ayında New York'taki 7'inci tur görüşmelerin yarıda kalmasına sebep olmuştu.
İran'ın şartlarının dikkate alınmaması durumunda, uzlaşının da sağlanamayacağı bildirildi. Ayetullah Ali Hamaney, İran'da devletin en üst otoritesi olarak kabul edilen Velayet-i Fakih makamında bulunuyor ve "Devrim Rehberi" olarak anılıyor.
-Muhafazakar milletvekilleri uzlaşmaya karşı
İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif, İran Meclisi Ulusal Güvenlik ve Dış Siyaset Komisyonu'nda 5+1 ülkeleriyle nükleer müzakereler çerçevesinde Lozan'da anlaşmaya vardıkları taslakla ilgili komisyon üyelerinin sorularını yanıtladı. Komisyonda yaşanan tartışmalar anlaşma taslağının ülkedeki muhafazakarlarla reformistleri bir kez daha karşı karşıya getirdiği yorumlarına sebep oldu.
İran basınına konuşan muhafazakar Milletvekili Cebbar Kuçekinejad, "Komisyon üyesi muhafazakar Kerim Kuddusi'nin, Zarif'e, Hamaney'in özel bir toplantıda Fordo ve Natanz nükleer tesisleriyle ilgili uyarılarını hatırlattığını" söyledi.
Toplantıda Kerimi'nin, "Rehber (Hamaney) sizi uyarmıştı" sözüne karşın Zarif'in, "Yalan söylüyorsun. Bu gibi sözlerle Rehber'e hakaret ediyor ve ona zulmediyorsun. O toplantıda Rehber kesinlikle beni uyarmadı" şeklinde konuştuğu belirtildi.
Bunun üzerine çıkan tartışmalar üzerine basın mensuplarının salondan çıkartıldıkları gelen bilgiler arasında yer alıyor.
Öte yandan muhafazakar Tahran Milletvekili Hamit Resai, İran Radyo Televizyonu bünyesinde faaliyet gösteren Genç Gazeteciler Kulübünde konuyla ilgili düzenlenen panelde yaptığı konuşmada, uzlaşının anayasaya aykırı olduğunu savundu. Hükümetin açıkladığının aksine bunun bir uzlaşma değil "resmi bir anlaşma" olduğuna inandıklarını ifade eden Resai, "Dışişleri Bakanı Zarif bunun sadece ortak bir bildiri olduğunu söylüyor. Müzakere eden iki taraf, karşılıklı taahhütlerde bulunuyor ve haziran sonunda bu taahhütlere üzerine bir anlaşma imzalanması konusunda mutabık kalıyor. Bu resmen bir anlaşmadır. Buna göre, İran tarafının yerine getirmesi gereken taahhütler belli ancak karşı tarafın taahhütleri muğlak. Bunun neresi kazan-kazan?" dedi.
Ruhani'yi seçimlerde verdiği "Hem santrifüjler hem de fabrikalar çalışacak" vaadini yerine getirmemekle suçlayan Resai, "Hükümet Lozan'daki maddeleri kabul ederek santrifüjleri mühürlemiştir" diye konuştu.
-Nükleer uzlaşma
İsviçre'nin Lozan kentinde İran ile 5+1 ülkeleri arasında, İran'ın nükleer programı üzerinde yürütülen müzakerelerde 2 Nisan'da uzlaşmaya varılmıştı.
İran'ın nükleer programı konusunda "siyasi çerçeve anlaşması" sağlanırken, bundan sonraki aşamada anlaşmanın taslağı yazılmaya başlanacak ve nihai anlaşma 30 Haziran'da imzalanacak.
Varılan uzlaşmaya göre, İran 10 yıl boyunca uranyum zenginleştirmede kullanılan santrifüjlerin üçte ikisinden fazlasını azaltacak. Mevcut santrifüj sayısının yaklaşık 19 bin olduğu bilinen İran, santrifüj sayısını 6 bin 104'e indirecek. Santrifüjlerden sadece 5 bin 60'ı uranyum zenginleştirmede kullanılabilecek.
İran'ın mevcut düşük seviyede zenginleştirilmiş uranyum stoğunun üçte ikisi ülke dışına çıkarılacak. İran, uranyum zenginleştirmesini en az 15 yıl sivil amaçlı nükleer faaliyetler için yeterli olan yüzde 3,67 seviyesinde tutacak.
İran'ın nükleer programı 10 yıl gözetim altında olacak. Fazla santrifüjler ve uranyum zenginleştirme altyapısı Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı'nın gözetimindeki bir yerde tutulacak. İran'ın Fordo nükleer tesisi, fizik ve teknoloji merkezine dönüştürülecek. Natanz dışında başka bir uranyum zenginleştirme tesisi kalmayacak.
Avrupa Birliği ve ABD de İran, nükleer programıyla ilgili bütün adımları attığında bu ülkeye uygulanan yaptırımları kaldıracak. İran anlaşmaya sadık kalmazsa tekrar yaptırımlara maruz kalacak.