Dünyanın fay hatları patlıyor, Statüko savaşları

Selçuk Böke - Dünyanın her yerinde çatışmalar, gerginlikler hat safhaya ulaştı. Keşmir yanıyor, İsrailliler Filistinlilere saldırıyor, Hong Kong’daki gerilim büyüyor, Arakan Müslümanları Myanmar’ın baskısı altında ayakta kalmaya çalıyor. Kıbrıs’ın statükosu belirsizliğini koruyor. Bir yandan statükonun devamı, diğer taraftan statükonun değiştirilmesi için amansız bir çekişme ve rekabet yaşanıyor. Tartışmalı ve özel statüye sahip olan yerler kim tutarsa onun elinde kalıyor. 
Statüko savaşlarının yaşandığı sürecin fitilini Kırım’ı ilhak eden Rusya ateşledi. Rusya’nın ardından ABD Başkanı Donald Trump’ın attığı adımlarla uluslararası sistem alt üst oldu. Hiçbir kural tanımayan, uluslararası hukuka uymayan Trump; Kudüs’ü İsrail’in başkenti ilan etti, Suriye’ye ait Golan Tepeleri’ni İsrail’e peşkeş çekti. Trump’ın son olarak Danimarka’ya ait özerk ada Grönland’ı satın alma niyetinde olduğu ve danışmanlarına konuyu araştırmaları talimatı verdiği belirtildi. 
Peki gerilimler, başka ihtilaflı bölgelerdeki küllenen ateşi alevlendirir mi? Savaşlar yeni savaşlara yol açar mı? Yoksa yaşadıklarımız yeni küresel düzeninin mi habercisi?
Dünyadaki son gelişmeleri uluslararası ilişkiler uzmanlarına sorduk. 

YENİ KÜRESEL DİZAYN
Prof. Dr. Mustafa Sıtkı Bilgin’e göre dünyada küresel bir hegemonya mücadelesi yaşanıyor. Bilgin şöyle diyor: “İngiliz ve Fransızların temsil etmiş olduğu ‘Kolonyal Sistem’ dünyayı taşımıyor. Artık dünya çatırdamış durumda. Filistin-İsrail meselesi, Keşmir meselesi, Hong Kong’daki gerilimler; bunların hepsi İngiliz emperyalizminin yüzyılımıza tevarüs eden sorunlar. Güncel uluslararası sistem büyük devletlerin çıkarları çevresinde düzenlendiği için bu problemlere cevap veremiyor. Hatta yeni sorunlar üretiyor. ABD tek güç olma yeteneğini yitirdi. Onun yanında yeni büyük güçler var. Çin, Rusya ve Hindistan gibi. Bir de Türkiye gibi dengeleri etkileyen güçler var. Bu çerçevede baktığımızda küresel bir hegemonya mücadelesinin olduğunu görüyoruz. Bu mücadele tamamen emperyalist çıkar çatışmaları çerçevesinde dizayn edilmeye çalışılıyor. Tabiri caizse; dünyanın boynuna bir deli gömleği giydirilmek isteniyor. Ancak bu gömleği dünya taşıyamaz. Çünkü burada adalet yok, diğer devlet ve milletlerin kültür, medeniyet ve tarihî geçmişlerini hiçe saymak var.”

HEGEMONYA GÜNCELLENİYOR
 Prof. Dr. Bilal Sambur da benzer görüşleri savunuyor. Sambur şunları söylüyor: “Küresel hegemonya için mücadele eden güçler, bazen denge bazen çatışma merkezli sürekli olarak hâkimiyet alanını genişletmekte, daraltmakta ya da yeni hakimiyet stratejileri belirlemektedir. Irak’ta, Suriye’de, Hong Kong’da, Filistin-İsrail denkleminde yaşananlar, aslında dünya sisteminin hegamonik doğasının yeniden güncellenmesi olarak ifade edebiliriz. Tabii artık sadece savaşlardan bahsetmiyoruz. Artık bilgi ve teknoloji savaşları; kısacası siber savaşlardan da bahsediyoruz. Aslında dünyada artık statüko yoktur. Sürekli değişen bir hâkimiyet alanları mücadelesi var. Ve hâkimiyete siber uzay gibi yeni alanlar da eklenmektedir. Bu mücadelenin daha da radikalleşeceğini, daha çok çeşitleneceğini ve karmaşık hâle geleceği öngörebilir.”

İSRAİL BU DEFA MESCİD-İ AKSA’YA GÖZ DİKTİ
Harem-i Şerif’teki statüko, Osmanlı döneminden bu yana Kudüs İslâmî Vakıflar İdaresindeki Mescid-i Aksa’da sadece Müslümanların ibadet etmelerine izin veriyor. Her ne kadar Tel Aviv rejimi Harem-i Şerif’teki statükoya saygı duyduğunu iddia etse de Ürdün’e bağlı Kudüs İslâmî Vakıflar İdaresi bu iddiayı reddediyor ve İsrail’in yetkilerine müdahale ettiğini vurguluyor. Mescid-i Aksa ve Kudüs’teki vakıflar, 26 Ekim 1994’te imzalanan barış antlaşmasına göre, Ürdün’ün himayesinde bulunuyor. Daha önce Kudüs İslami Vakıflar İdaresinin izni dahilinde Mescid-i Aksa’yı ziyaret eden Yahudiler, 2003’ten bu yana İsrail’in tek taraflı kararı çerçevesinde polis eşliğinde Müslümanların kutsal mekanına giriyor. İsrail polisi korumasındaki 96 fanatik Yahudi, önceki gün Mescid-i Aksa’ya baskın düzenledi. 

PAKİSTAN VE HİNDİSTAN SAVAŞLA BURUN BURUNA
Keşmir sorunu, İngiliz sömürgesinden kurtulan Hint Yarımadası’nda Pakistan ve Hindistan’ın iki ayrı devlet olarak Ağustos 1947’de bağımsızlıklarını ilan etmesiyle başladı. İngiltere 1947’de Hindistan’dan çekilirken, prenslik şeklinde yönetilen Keşmir’i Hindistan ya da Pakistan ile birleşme konusunda serbest bıraktı. Nüfusunun yüzde 90’ı Müslüman olan Keşmir halkı, 1947’de Pakistan’a katılmaktan yana tavır alsa da dönemin prensi, Hindistan ile birleşmeye karar verdi. Karara, Müslüman Keşmir halkı karşı çıktı. Pakistan ve Hindistan’ın bölgeye asker gönderdi. Taraflar üç defa savaştı (1947, 1965, 1999) Son olarak Hindistan, 5 Ağustos’ta Keşmir’e ayrıcalık tanıyan Anayasa’nın 370’inci maddesini iptal ederek bölgenin özel statülü yapısını ortadan kaldırdı. Bölgedeki gerilim iki ülkeyi yeniden savaşın eşiğine getirdi. Pakistan Başbakanı İmran Han, Keşmir’in kurtuluş mücadelesi vereceğini duyurdu. 

 VATANSIZ HALK: ARAKANLILAR
Statüko tartışmasının yaşandığı bir başka bölge Myanmar’ın Arakan eyaleti. Burada yaşayan Müslümanlar, yıllardır hükümetin baskısı ve zulmüyle karşı karşıya. 1919’dan 1937’ye kadar Myanmar, “Birmanya” adı altında Hin­distan’ın bir eyaleti olarak İngiliz sömürgesinde kaldı. 1948 yılında İngiltere sömürge yönetimi fiilen bitti. Myanmar, 1948 yılında bağımsızlığını ilan eden etti. O günden bu yana ülke yönetiminde cuntacılar ve Budist yanlısı yöneticiler yer alıyor. Myanmar ordusu ve Budist rahipler, kentlere ve köylere saldırarak binlerce Arakanlıyı katletti. On binlerce Müslüman Bangladeş’e sığınırken binlercesi yolda hayatını kaybetti. Katliamların en önemli nedeni 1982’de kabul edilen Vatandaşlık Kanunu ile de resmileştirdiği Arakanlıların tanınmaması durumu. 

HONG KONG’DA GERİLİM ARTIYOR
Hong Kong, 1842 yılında Nanking Antlaşması’yla Çinlilerden İngilizlere geçti. 1949’da Birleşik Krallık’ın Çin’i tanımasıyla ekonomik hayatı gelişti. İkinci Dünya Savaşı esnasında Japonların eline geçen Hong Kong, 1945’te yeniden İngilizlere verildi. Anlaşma neticesinde 1 Temmuz 1997’de Çin’e geri verildi. Geçen Nisan ayında Hong Kong parlamentosuna sunulan ve “hüküm giymiş veya hakkında suçlama bulunan kişilerin Çin’e iadesini kolaylaştıran” yasa tasarısı, Hong Kong’da toplumsal olayların zeminini oluşturdu. Çin’in bölgeye askerî müdahale hazırlığını yaptığı öne sürüldü.  

YANI BAŞIMIZDAKİ KIBRIS MESELESİ
Son dönemde Doğu Akdeniz, doğal gaz ve petrol rezervleri ve bunların paylaşımı konusuyla gündeme gelse de; perde arkasında uzun yıllardır tartışılan Kıbrıs Adası’nın statüko sorunu var. 1976’den sonra adanın statüsünün tek taraflı olarak değiştirilmeye çalışılmasına karşı Garantörlük Antlaşması’ndan doğan hakları kapsamında Temmuz 1974’te Kıbrıs Barış Harekâtını düzenledi. Adanın birleştirilmesi gayesi ile çok sayıda müzakere görüşmesi yürütüldü. 50 yıl önce başlayan, müzakereler bugün hâlâ devam etse de Rum tarafının uzlaşmasız tavrı nedeniyle Kıbrıs’ın statüsüne henüz çözüm bulunamadı.

KUZEY IRAK’TA STATÜKO PROBLEMİ
Statüko sorununun yaşandığı bir başka bölge ise sınırımızdaki Irak Kürt Bölgesel Yönetimi ­­­­(IKBY). Özerk bölge olan IKBY, bu statüsünü değiştirmek için 25 Eylül 2017 yılında bağımsızlık referandumuna gitti. Dönemin başbakanı Mesud Barzani’nin öncülüğünde yapılan referandumda “Kürt yerleşimlerinin bağımsız bir devlet olmasını istiyor musunuz?” sorusu soruldu ve seçmenlerin yüzde 92.73’ü bu soruya cevap olarak ‘Evet’ oyunu verdi. Gayri referanduma, Türkiye, Irak ve İran gibi bölge ülkeleri de karşı çıktı. Referandumun sonuçları iptal edilirken, Barzani de görevi bıraktı. Bölgedeki gerginlikler devam ediyor.

Dünyadaki ihtilaflı bölgeler
 “Chrismas Adası, Cocos Adası, Norfolk Adası,Tibet, Abhazya, Man Adası, Wallis ve Furtuna Adası, Saba, Tokelau, Midway Adası, Katolonya, Bask Bölgesi, Kırım, Birleşik Krallık, KKTC, Kuzey Irak, Sapmi, Sealand, Monaco, Vatikan, Tuvalu, Palau, Kiribati, Mikronezya Federal Devletleri, Nauru, Marshall Adaları, Grönland, Fransız Guyanası, Martinique, Guadeloupe, Reunion, Kuzey Mariana Adaları, Saint Martin, Zanzibar, Bonaire, Batı Sahra.”