Bosna-Hersek ve Boşnak siyasetinde yeni rüzgarlar esiyor

Boşnak siyasetinde yeni rüzgarlar esiyor. Bölgedeki siyasi yapıya dair yaşanan son gelişmeler haberimizde.

Bosna-Hersek'te demokratik süreçler XX. yüzyılın 90’lı yıllarında başlamıştır. Yugoslav Komünist Partisi'nin yarım asırlık tek parti iktidarı ve komünist-sosyalist rejimi sonrasında, ilk çok partili seçimler 1990 yılında yapıldı. Zaferi, kendi halklarından oyları alan ulusal-muhafazakar partiler (SDA (Boşnak-Müslüman), SDS (Sırp-Ortodoks) ve HDZ BiH (Hırvat-Katolikler) elde etti.

Ne yazık ki, bir yıl sonra Yugoslavya'nın tasfiyesi ve başta Bosna-Hersek ve Boşnak-Müslüman halkına karşı Sırbistan ve Hırvatistan'ın asırlık Büyük Devlet Projesi hayali hayata geçirilmek için düğmeye basıldı. Bosna-Hersek Mart 1992'de bağımsızlığını ilan etti. Hemen ardından Sırp ve Hırvat komşusu iç hainlerle birlikte büyük askeri saldırı ve işgal başlattı. Dayton 1995'te sona eren kanlı savaştan sonra Bosna-Hersek devleti tarihi dış sınırlarına sahip bir devlet olarak ayakta kalmaya başarmış, lakin Bosna-Hersek Federasyonu ve Sırp Cumhuriyeti olmak üzere iç idari sistemde iki anayasal entiteye sahip oldu. Özelikle Boşnak-Müslüman halkına karşı işlenen suçların neticesinde ve uluslararası camianın desteği ile Sırp Cumhuriyeti Entitesi kurulmuştur ki bu olay dünya siyasi tarihinde benzeri olmayan bir utançtır.

1996'dan beri Bosna-Hersek'teki siyasi yaşam 1990'lı yıllarla hemen hemen aynı şekilde devam etmektedir. Her geçen seçimlerde her üç halktan ulusal-muhafazakar partiler damgasını vuruyordu. Ancak çok partili sistem, herhangi bir hükümet seviyesi için %3'lük seçim barajını Meclis'lere getirdi. Bu, kısıtlama olmaksızın siyasi partilerin kurulmasıyla, çok sayıda partinin katılımıyla renkli bir siyaset sahnesini beraberinde getirdi.

Sırp ve Hırvat tarafında, çoğu ulusal-muhafazakar ve öncelikle ulusal milliyetçi çıkarlarını korumak üzere bir takım siyasi partiler (SNSD, PDP, HDZ 1990 gibi) oluşturulmuş olsa da, yine de en çok parti Boşnak siyasi cephesinde kuruldu. Bunların arasında, Aliya İzetbegoviç'in kurduğu ulusal-muhafazakar Demokratik Eylem Partisi'nin (SDA) yanı sıra, eski cumhurbaşkanı Haris Silayciç'in kurduğu ve Bosna'nın hayatta kalma ve kalkınma konularını öne alan Bosna-Hersek İçin Partisi (SBiH), medya patronu Fahrudin Radonçiç'in kurduğu ve sağ merkezinde yer alan Daha İyi Gelecek İçin Partisi (SBB), önde gelen sol görüşlü Sosyalist-Demokrat Partisi (SDP), ikinci sol parti olan Demokratlar Frontası (DF) ve sosyal liberal olan Bizim Parti (NS) bulunuyor. Bu partiler kendi yapısı ve üyeliğe nazaran çokmilletli olmaya çalışsalar da, büyük oranda Boşnak partisi oldukları açıkça görülüyor.

Boşnak siyasi sahnesinde son durum
Savaşın sona ermesinden 25 yıl geçti, bahsedilen siyasi partilerin hiçbirinin modern, demokratik, gelişmiş Bosna-Hersek Devleti'ni inşa etme misyonunda başarılı olmadıkları ve Boşnak halkını ülke ve bölgede özelikle soykırımdan sonra hak ettiği itibarlı siyasi konumuna taşıyamadığını görmekteyiz. 3,5 milyon nüfuslu Bosna-Hersek, Kuzey Makedonya'dan sonra Güneydoğu Avrupa bölgesinin en yoksul ülkesi. Savaştan önceki GSYİH 24.000 Dolara yakındı. Bu rakamın sadece dörtte birini yani 6.000 Dolarını 2018 yılında görmekteyiz. Bir Bosnalı'nın ortalama net maaşı 700 Dolar cıvarında. Sanayi üretimde büyüme oranı %1,6. İşsizlik oranı resmi kaynaklara göre %20'lerde. Son yıllarda Almanya ve diğer Batı Avrupa ülkelerine önemli bir göç süreci yaşanmakta. Nüfus her yıl yaşlanıyor. Bosna-Hersek devleti sürekli bir beka sorunu içinde, Boşnak siyaseti uluslararası çevrelerde güçlü diplomatik konumlara sahip değil, Boşnak halkının tanımlanmış bir milli stratejisi mevcut değil, yeni nesiller dışarıdan gelen ve aynı zamanda dini ve kültürel kimliklerine aykırı kültür politikalarının yüksek baskısı altında yaşıyor.

En güçlü Sırp ve Hırvat siyasi partileriyle birlikte devlet ve halkın durumundan en sorumlu olan ve son 30 yıldır Boşnak seçmenden en yüksek desteği alan SDA partisinin yanı sıra, alternatif olarak ortaya çıkan diğer partiler de başarısız olup yapıcı ve kalıcı bir sonuç elde edemediler.
Her şeyden evvel, son yirmi yılda meydana gelmiş ve tüm partileri sürekli kan kaybetmeye teşvik eden önemli bir toplumsal sorun haline gelen kişisel çıkarlar ve yolsuzluk partilerin davalarını kenara itmesine neden olmuş aynı zamanda en önemli kamu sistemlerini de bozmuştur. Bu sorun partilerin sağ, sol ve merkez siyasi konumlarını önemsiz hale getirmiştir. Dar parti oligarşisi halkın ve devletin çıkarlarını arkaya itmiş şahsi ve parti çıkarlarını öne almıştır. Seçimlerde partiler en fazla % 25 oy kazanırken, katılım oranı % 54-55'i aşmamakta. Bu tür politikalardan hayal kırıklığına ve ihanete uğrayan seçmenlerin büyük bir kısmı seçimlere katılmaktan vazgeçmiş durumdadır.

Yeni siyasi umut
2018'deki son Genel seçimler öncesinde ülkedeki durumu takip eden, halkın ve Bosna-Hersek devleti'nin çıkarlarına yönelik yeni politikalar ve ilişkiler yolları sunan yeni toplumsal ve politik güçler ortaya çıkmıştır.

28 Aralık 2017 tarihinde başkent Sarajevo'da genç bir Bosnalı tarihçi olan Dr. Sedad Beşliya liderliğinde Yeni Bosna (Nova Bosna) adında bir toplumsal ve siyasi hareket kuruldu. Dr. Beşliya, Bosna savaşı yıllarında Türkiye'de birkaç yıl muhacir olarak bulundu. Savaştan sonra ailesiyle birlikte memleketine dönüş yaptı. Bugün Sarajevo Devlet Üniversitesi'nde akademisyen olarak çalışıyor ve Osmanlı tarihinden uzmanlığı var. Ayrıca, toplumda son derece aktif. İslam Toplumu Milli Görüş Balkanlar Bölge Gençlik Teşkilatını yönetiyor. Bunun yanı sıra Balkanlar Analiz ve Araştırma Merkezi – BALANS'ın kurucu üyesi. Bu merkez bir think thank kuruluşu olarak Balkanlar'da Boşnak, Arnavut ve Türkler arasında tanışma ve kaynaşmayı önemsiyor. Arkadaşlarıyla birlikte kurduğu Yeni Bosna'nın (Nova Bosna) önceliği, sırf iktidarı hedef alan klasik parti faaliyetinden öte, devletin, toplumun ve bireyin bu alanlardaki görüş biçimini, eylemlerini ve deneyimini değiştirmektir. Yeni Bosna, Bosna-Hersek için milli strateji ve politikalar geliştirmeye çalışan genç liderleri ve yetenekli ekipleri bir araya getirme çabasındadır. Bu anlamda, Yeni Bosna "XXI. Yüzyıl İçin Bosna Muhtırası" ve "Yeni Bosna 2030 Siyasi Vizyonu" projelerini hazırladı.
 

 (Dr. Sedad Beşliya, Yeni Bosna’nın Başkanı)

12 Mart 2018 tarihinde Halk ve Adalet Partisi (Narod i Pravda) Kurucu Meclisini düzenleyerek, Elmedin Konakoviç'i parti başkanlığına seçti. Konakoviç'in yanı sıra partinin en etkili üyesi avukat, savaş sırasında Bosna-Hersek Özel Polisi Komutanı görevinde bulunmuş ve savaştan sonra AİD İstihbarat Teşkilatının bir numaralı adamı Kemal Ademović. Ayrıca, Ademović rahmetli Aliya İzetbegoviç ile yakınlığı bilinen bir şahıstır. Konakoviç, SDA üyesi ve Sarajevo Kanton başbakanı'ydı. 2017'de başbakanlık makamında iken SDA kadrosundan tayin edilip yolsuzluk faaliyetlere karışmış bazı kamu şirketlerinin yöneticileri ile hesaplaşmayı istmesi ve parti organları tarafından bu süreçte engellendiğinden partiden ayrıldı. Halk ve Adalet Partisi'nin temel amacı siyasete ahlakı ve maneviyatı taşımak ve yıllardır parti oligarşileri tarafından yok edilen hakları ve kaynakları halka ve vatandaşa geri getirmek. Katıldıkları ilk 2018 seçimlerinde, Halk ve Adalet Partisi Sarajevo Kantonu'nda ikinci parti oldu. Akabinde seçim sonuçlarına istinaden beş diğer partiyle birlikte savaştan sonra SDA'nın etkisi olmayan ilk hükümeti kurmaya başardı.
 

 (Sarajevo: Halk ve Adalet Partisi'nin Kurucu Meclisi)

2018'de üçüncü önemli siyasi olay 25 Kasım Bosna-Hersek Devlet Günü tarihinde gerçekleşti. Sarajevo'da büyük bir katılımla Kalkınma Platformu (Platforma za progres) kuruldu. Bu siyasi yapının başkanı yıllardır ABD'de ikamet eden bilgi teknolojilerinde uzman seçkin bir Bosnalı bilim adamı ve üniversite hocası olan prof. dr. Mirsad Hacikadiç oldu. Memleketine dönüşü, Bosna-Hersek'in modern ve gelişmiş bir Avrupa devleti olabilmesi için mecburi hale gelen değişikliklerden kaynaklanıyor. Katıldığı ilk seçimlerde Bosna-Hersek Cumhurbaşkanlığı Konseyi üyeliğine adaylığını koydu ve 60 bin oy veya toplam oylardan %10'unu kazanarak önemli bir başarı elde etti. Kısa sürede, çok sayıda Bosnalı'ya siyasete olan ilgilerini uyandırmayı başladı. 
 

 (Prof. dr. Mirsad Hacikadiç, Kalkınma Platformu Başkanı)

Üç siyasi proje de 2018 yılında yapılan Genel seçimlerden sonra faaliyetlerine devam ediyor. Bosna-Hersek'in bütün kentlerinde şubeler açılıp partilerin altyapısı temin edilmektedir. Kanton Sarajevo hükümetinin çalışmaları altyapı, çevre ve eğitim alanlarında sadece birkaç ay içinde olumlu değişiklikler yaptı. 2020'de Bosna-Hersek'te düzenlenecek Yerel seçimlerinde belediye başkanları ve meclis üyeleri seçilecek. Önümüzdeki yıllarda sosyo-politik sahnedeki yeni rüzgarlar Bosna-Hersek ve Boşnak halkına daha iyi bir gelecek getirip getirmeyeceğini gösterecek.