Azerbaycan-Ermenistan niye savaştırılıyor?

Osman SAĞIRLI - Savaş kazanı Ermenistan-Azerbaycan çatışması nedeniyle alttan alta kaynamaya devam ediyor. 2016'dan bu yana ilk kez, iki taraf arasında topçu, tank ve SİHA kullanımı da dâhil olmak üzere bir çatışmanın fitili ateşlenmiş oldu.
Azerbaycan ve Ermenistan arasında askerden arındırılmış bir bölge yok, sadece 1994'ten bu yana büyük ölçüde değişmeden kalmış bir temas hattı var. Her ay yaklaşık bir asker, bu bölgede keskin nişancı ateşiyle öldürülüyor. Ancak, 12 Temmuz'da Ermenistan sınırda kendilerine bölgede taktiksel bir avantaj sağlayan yeni bir mevki kurdu. Bu yıllardır değişmeyen çatışma profiline yeni bir boyut kazandırdı. 
Ermenistan'a göre, Azerbaycan Minsk Barış Süreci dışındaki tek taraflı değişiklikleri kabul etmek istemiyor. Azerbaycan'a göre, Ermenistan uluslararası sınırda provoke edilmemiş yani herhangi bir gerekçesi olmayan bir saldırı başlattı. 
Çatışma, Üçüncü Ordu Kolordusuna komuta eden Azerbaycanlı bir general de dâhil olmak üzere en az 16 kişinin hayatını kaybetmesiyle sonuçlandı. Kayıpların 11'i Azerbaycan askeri, dördü Ermeni askeri ve biri de 76 yaşında bir Azerbaycan siviliydi.
Çatışma, Dağlık Karabağ'ın eski özerk bölgesinin ve çevresindeki alanların kontrolü etrafında dönüyor. Uluslararası hukukun onayladığı ve Ermenistan hükûmeti tarafından bile Azerbaycan'ın bir parçası olarak kabul edilen bu bölge, 25 yıldan fazla bir süredir Ermenistan tarafından işgal ediliyor. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Ermenistan’ı bir işgal gücü olarak ilan etti ve Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi dört karar ile (BMGK 822 , 853 , 874 ve 884 ) Ermenistan’ın zorla işgal ettiği topraklardan çekilmesini talep etti. 
Mevcut mücadeleyi benzersiz kılan şey, Dağlık Karabağ temas hattı boyunca değil, Ermeni-Azerbaycan uluslararası sınırı boyunca olmasıdır. Bu yeni çatışma bölgesi, Tovuz, Batı Avrupa ile Hazar petrol ve doğal gaz boru hatlarına yakın. Bu alanda kolayca savaşmak, enerji akışına dayanan NATO üyelerini kapsayacak bir çatışmaya dönüşebilir.
Ermenistan, müttefiki Rusya'nın silahlı desteği nedeniyle bölgeye tutunabildi. 1992-1994 savaşı sırasında Ermenistan, Rusya'ya en az 5 bin Rus askerinin yerleşeceği üç askerî üs hakkı verdi. İkili oynayan Rusya, Azerbaycan'ın kendi topraklarını geri almak için savaş ilan etmesi durumunda cevap verip vermeyeceği sorulduğunda Moskova her zaman olduğu gibi kafa karıştıran, ne dediği anlaşılmayan cevaplar vermeyi tercih etti. Ermeni askerî doktrini, Rusya'nın ülkenin askerî güvenliğinin garantörü olduğunu ve son birkaç yıldır Gümrü ve Erebuni'deki askerî üslerini MiG-29 savaş uçakları, Mi-24 helikopterleri ve 70'den fazla tank, zırhlı araçlar ve topçu sistemleri ile donattığını iddia ediyor. 
Dağlık Karabağ yetkilileri 2015 yılında Daily Beast gazetesine verdikleri demeçte, ne Ermenistan ne de Dağlık Karabağ'ın Rusya'nın Azerbaycan'la çatışmasındaki desteği olmadan hayatta kalamacağını söyledi. 
Son gerginlikte Rusya’nın alışılmış tavrını değiştirmesi umuluyordu. Zira aynı zamanda Azerbaycan'ın önde gelen silah tedarikçisiydi. Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov'un her iki ülkenin liderlerini aradığı bildirildi ve dışişleri bakanlığı her iki tarafın da sakin olması gerektiği yönünde bir haber yayınladı. Bununla birlikte, kelimeler dışında, Moskova savaşı durdurmak için hiçbir adım atmadı. Ermenistan'ın üyesi olduğu Kremlin'in hâkimiyetindeki, 7 Ekim 2002 tarihinde altı Bağımsız Devletler Topluluğu ülkesi tarafından kurulan hükûmetler arası askerî ittifak Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü ya da kısaca KGAÖ'nün şiddeti tartışması gerekiyordu ancak toplantı bilinmeyen nedenlerle iptal edildi.
Her zaman olduğu gibi dünya cımbızla çektiği açıklamalarla çatışmaları manipüle etme peşinde. Ermenistan'ın, 15 milyar metreküp su bulunan Mingechavir Barajı’nı vurma tehdidine karşı “Biz de Metsamor nükleer güç istasyonunu hedef alırız” diyen Azerbaycan’a yönelik tepkiler çığ gibi. Aynı çevreler klasik alışkanlıklarını sürdürüyor. Savaşta bile vurulmayacak stratejik hedef olarak ikisi de aynı kategoride. Üstelik biri tehdit diğeri savunma cümlesi. Ama kimin umurunda? 
Azerbaycan’a yönelik saldırıların temeline bakıldığında Amerika’nın menfaatlerine yönelik önemli kayıplar söz konusu. Azerbaycan, Avrupa ve İsrail'deki Amerikan müttefikleri için alternatif bir enerji kaynağıdır ve Tovuz bölgesinde savaşmak bunu tehdit etmektedir. Azerbaycan ayrıca uluslararası bir ulaşım ve telekomünikasyon merkezine dönüşüyor. 
Ama aynı zamanda Ermenistan, Amerika'daki büyük bir diaspora topluluğunun vatanı. Her iki ülke de Afganistan'daki Amerikan güçlerine asker gönderdi. Devam eden çatışmalar, Amerika'nın Minsk Barış Süreci'nin eş başkanlığı rolüyle alay ediyor, çünkü Amerika çatışmaların sona ermesi için müzakere masasında kendini hem söz sahibi hem de çok güçlü hissediyordu. 
Gelinen son noktada çöpe atılan uluslararası hukuk, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Birleşmiş Milletler kararları var. Daha da önemlisi bu argümanları kullanarak dünyayı kontrol etme heveslisi süper güçlerin iki yüzlülüğü var. Hatta Rusya’nın her geçen gün askerî konumunu yurt dışında sağlamlaştırma çabaları Amerika için işleri her geçen gün daha da kötüye götürüyor. Mesele Azerbaycan-Ermenistan meselesi olmaktan çok Rusya’nın konumunu daha da güçlendirmesinden rahatsız olan Amerika’nın ve her fırsatta Libya’da, Suriye’de Ukrayna’da ve Afganistan’da test ettiği NATO’nun meselesi olma eğiliminde.